Ժնևում տեղի ունեցավ գրքի և մամուլի միջազգային 25-րդ ցուցահանդեսը: Պաշտոնական կայքն ասում է, որ Հայաստանն այս տարի գրատպության 500-ամյակի կապակցությամբ պատվավոր հյուրի կարգավիճակով էր մասնակցում ցուցահանդեսին: Հայկական տաղավարն էլ, ըստ մասնակիցների վկայության, իր արժանավոր տեղն է ունեցել բազմաթիվ պետությունների գրքերի տաղավարների կողքին` ձևավորված առաստաղից կախված հայոց այբուբենի տառերով. ՙ... հայկականություն հիշեցնող` անպակաս աքսեսուարներով, որոնք այնքան էլ համահունչ չէին դիմացը շարված գեղարվեստական գրականությանը՚:
Պիտք է ենթադրել, որ ինչպես ՙԵվրատեսիլն՚-երի ժամանակ մեր տեսահոլովակները ցուցադրում են ճաքած նուռը, Գառնու գաթան ու թոնրից հանվող լավաշը Մասիսի ֆոնին, և քոչարուց մի նվագ են գցում մեղեդու հյուսվածքի մեջ, այդպես էլ` գրքի ցուցահանդեսում է եղել. Բոլոր գեղեցկությունները մի տեղում: Ամեն ինչ միանգամից ցուցադրելու մարմաջով նմանվում ենք գավառացի տիկնոջն, ով մարդամեջ դուրս գալուց ունեցած բոլոր զարդերը կախում է վրան` կարծելով, թե ուրիշները պիտի շլանան դրանց փայլից: Մինչդեռ` կողքից դա չափազանց անհեթեթ է նայվում ու ցածր ճաշակի ազդարար է:
Այլևայլ ՙհամաշխարհային՚ ակցիաներին մասնակցության համար խելքներս մերը չի: Իհարկե, դա հնարավորություն է ուրիշներին մեր մշակույթը ցուցադրելու, մեր մասին պատմելու համար: Այս տարի էլ մի ո’չ փոքրաթիվ պատվիրակություն էր ուղարկվել Ժնև, որպեսզի ներկայացնեին հայկական գիրքը: Բայց մասնակիցներից մեկի հոդվածում կարդացած այս մի պարբերությունն ինձ անտարբեր չթողեց ու քիչ հետո կգրեմ, թե ինչո±ւ. ՙ... Երկկողմանի անհասկանալի է` հայերեն լեզվով ժամանակակից հայ գրողների ստեղծագործությունները տանել ու ներկայացնել հայտնի հրատարակչությունների ներկայացուցիչներին. ֆանտաստիկ ժանրի պատկանող մի սյուժե է: Նրանք հասկանում են, որ ձեռքինդ գիրք է, նաև հնարավոր է հավանեն գրքի կազմը ու մի երկու գովաբանական ռեպլիկ թողնեն, բայց երբ հարցնում են` ի±նչ լեզվով է, և լսում են պատասխանը, քաղաքավարի ժպիտներով շարժում են գլուխներն ու շրթունքները ծռմռում, այսինքն` քո գրքի մասնակցությունը նման փառատոնին զուտ ֆիքսացիա է՚:
Մասնակցի գրածից հասկանալի է դառնում, որ ՀՀ մշակույթի նախարարությունը մի կլորիկ գումար հենց այնպես քամուն է տվել` դատարկ պարկուճներով հերթական համազարկի համար: Արտաքին թաղանթի տակ` գեղեցիկ տաղավար, հայկական երգուպար, առաստաղից կախված տառեր, Ազնավուրի այցելություն և այլն, միջուկը, ամենակարևորը չի եղել. ԳԻՐՔԸ չի եղել: Օտարալեզու պոտենցիալ ընթերցողին ներկայացնելու համար թարգմանված գրականության որևէ նմուշ չի ուղարկվել ֆրանկոֆոնիայի տոնահանդեսին:
Ի±նչ կարող է պատմել գրքի կազմը գրքի պարունակության մասին: Նույն հաջողությամբ ես էլ իմ գրքերից մի երկու օրինակ եմ նվիրել ռուս ծանոթներիս, իրենք էլ են նայել գրքի շապկին, ներսի նկարազարդումներին ու թաքցրել գրապահարաններում` զուտ այն պատճառով, որ անձամբ ճանաչում են ինձ: Մի երկու անգամ թույլ եմ տվել այս աբսուրդը` իմ միջոցներով հրատարակած գիրքը նվիրել հայերեն չկարդացողին: Բայց ՀՀ մշակույթի նախարարությունը ինչպե±ս է իրեն թույլ տալիս ծախսել հարկատուների փողերը նման մասշտաբային աբսուրդի իրականացման վրա: Մի ամբողջ պատվիրակություն է ուղարկվել, չքննարկենք, թե ինչպե±ս են ընտրել նրանց, ովքեր պետության հաշվին պիտի Ժնևում ՙհաճելի օրեր՚ անցկացնեին. ՙ... դահլիճում լրիվ մենք - մերոնցով ենք մնացել. հաճելի դեմքեր` Վիոլետը, Աննա Բարսեղյանը, մեր ՙՇողակաթի՚ Աննան, Գուգոն, Մկրտիչ Մաթևոսյանը, Սամվելը, ՀՀ մշակույթի նախարարության անդամներից մի քանիսը և մի երկու օտարազգի տատիկներ: Մի պահ թվաց` Հայաստանում ենք, ինչ-որ գրական փոքրիկ ակումբում: Հաճելի օր էր՚:
Մասնակցի հոդվածը կարդալիս անընդհատ ուղեղումս էր վերջերս Facebook սոցիալական ցանցում մի խումբ իսկապես նվիրյալ մտավորականների անցկացրած միջոցառումը, երբ գրքեր հավաքեցին ու տարան սահմանամերձ գյուղերի գրադարաններին: Ու ինչպե±ս էր դրամահավաք հեռուստամարաթոններից մեկի ժամանակ գյուղական դպրոցի ուսուցչուհին բողոքում, թե դպրոցական գրադարանում ծրագրային հեղինակների ստեղծագործություններն էլ չկան, էլ չեմ ասում, որ իրարու հետև բազմաթիվ գրադարաններ են փակվել, մի քանի մարզերում ընդհանրապես գրախանութ չկա:
Այդ բազմամարդ պատվիրակության անիմաստ, աննպատակ ուղևորության ծախսը մի±թե ավելի նպատակահարմար չէր տրամադրել թեկուզ մի երկու դասականների երկերը տպագրելուն, հանրապետության գրադարաններում տարածելուն, կամ ժամանակակից հայ գրականությունից թարգմանական թեկուզ մի ընտրանի կազմելուն: Թող մի ներկայացուցիչ գնար բաղձալի Եվրոպան, բայց թևի տակ մի երկու թարգմանված գիրք տաներ, ոչ թե մի ամբողջ պատվիրակություն, բայց առանց որևէ գրքի:
Եկող տարի էլ ծնծղաների հնչյունների ներքո Երևանը կսարքեն գրքի ՙհամաշխարհային՚ մայրաքաղաք: Այսպիսի պահվածքը ծայրահեղ աղքատության արտահայտություն է: Դա միայն մեր ժողովրդի հյուր ընդունելու սովորույթի հետ կարող եմ համեմատել: Երբ ընտանիքն ապրում է հազիվ ծայրը - ծայրին հասցնելով, բայց տոներին կամ հյուր ընդունելիս այնպիսի սեղան է գցում, որ հյուրի ՙբերանը բաց է մնում՚: Գլուխը քարը, թե իրենք դրանից հետո` արած ծախսերի պատճառով, մի տարի ուշքի չեն գալու, կարևորն այն է, որ օտարի աչքերին թոզ փչվի: Գրքի ցուցահանդեսների այստեսակ մասնակցությունն էլ սոսկ ուրիշներին ՙշլացնելու՚, ՙաչքերին թոզ փչելու՚ տեսակներից մեկն է, որ գրեթե ոչ մի առընչություն չունի մեր երկրում գրող - գիրք - ընթերցող տխուր ու չկայացող փոխհարաբերությունների շղթայի հետ:
Հիմա անդրադառնամ նրան, թե ինչո±ւ եմ ես` սփյուռքահայս, այդքան ցավոտ արձագանքում հայրենիքիս Մշակույթի նախարարության հերթական աննպատակ ՙկրակոցին՚: Ասեմ նաև, թող տպավորություն չստեղծվի, թե ինձ կամ իմ ծանոթներին չեն ճամփել Ժնև, այդ պատճառով է ՙսիրտս կսկծում՚: Երկար տարիներ ընկերություն եմ անում մի հրեուհու հետ: Չափազանց կիրթ է, համաշխարհային գրականությանն ու երաժշտությանը քաջատեղյակ: Նա, բառիս բուն իմաստով, հեղեղում է ինձ ժամանակակից հրեա գրողների երկերով: Թող որ այդ գրքերի տպաքանակներն այնքան էլ մեծ չեն հսկայական Ռուսաստանի համար: Ասենք` Եֆրիմ Սևելայի ՙԻնչու երկրի երեսին դրախտ չկա՚-ն ընդամենը 3 հազար տպաքանակ ուներ: Բայց հետաքրքրվողները գտնում են այդ գիրքը գրախանութների ցուցափեղկերին: Իսկ ես անցյալ տարի անձամբ այցելել եմ Սարատովում գրքի առևտրով զբաղվող ցանցերի գրախանութներից յուրաքանչյուրն ու փորձել պարզել. Հայ գեղարվեստական գրականությունից որևէ թարգմանական նմուշ ներկայացվա±ծ է իրենց գրադարակներին: Ո’չ մի, պատկերացնո±ւմ եք, ո’չ մի գրողի, ո’չ մի գիրք: Շատ եմ ուզում հրեական ՙհեղեղին՚ գոնե մի գրքով պատասխանել, բայց դա էլ չեմ կարողանում: Ու մի տեսակ ամոթահար ու ճնշված եմ զգում, երբ խոսում եմ մասնագիտությունիցս (բանասեր եմ), բայց ոչնչով ապացուցել չեմ կարող, որ մենք էլ արժանի գրականություն ունենք: Այդ ի±նչ եմ ուսումնասիրել հինգ տարի, եթե դրա մի նմուշն անգամ չկա գրախանութներում: Վրացականը, ղազախականը, էստոնականն ու ուկրաինականը կան, բայց մերը` չկա: Ինչո±ւ, որովհետև ՙՃ՚ կարգի գրական ժառանգություն ունե±նք կամ այդ կարգի գրականությո±ւն ենք ստեղծում: Ո’չ, որովհետև հայրենիքիս միջոցները սուղ են մեր գրականությունը գոնե ռուսերեն ներկայացնելու համար, եղածն էլ այս կամ այն ցուցահանդեսին սուտլիկ որսկանյան մասնակցությանն է հերիքում:
Անցյալ տարի գրել էի մոսկովյան գրքի ցուցահանդեսի մասին, այս տարի էլ հայ գիրքն ու հայ գրողին արտասահմանում ճանաչելի դարձնելու համար ոչ մի առաջընթաց քայլ չի արվել: Հայերս, որ այսպես շռայլորեն սփռվել ենք ամբողջ աշխարհում, քաղաքացիական երկրներում ինչո±վ պիտի ցույց տանք մեր քաղաքակիրթ ազգ լինելը: Միայն գրքով, նկարով, երաժշտությամբ, այն է` մշակույթով: Այնինչ` ամենամատչելի ու ամենամասսայական այցեքարտը` գիրքը բացակայում է: Առևտրի ու բիզնեսի ՙօբյեկտները՚ ժողովրդի դեմքը չեն ներկայացնում, իսկ ապրիլի 24-ին Մոսկվայի կենտրոնով հայ ՙարծիվների՚ ավտոշարասյան վայրենի երթը` խլացնող ազդանշաններով ու հայկական դրոշներով, ամենևին էլ` ոչ մի լավ բան չեն պատմում մեր մասին:
Գրքի միջազգային ցուցահանդեսները պարբերական միջոցառումներ են: Շատ եմ ուզում, որ իմ թույլ ձայնը հասնի ՀՀ մշակույթի նախարարության պատասխանատուներից որևէ մեկի ականջին ու հաջորդ ցուցահանդեսներին ուրիշ պատկերի ականատեսը լինենք: Այն է` օտար լեզուներով թարգմանված հայ հեղինակների գրքերի ցուցադրությանը: Ու պարտադիր չէ, որ այդ երկերն անպայման Եղեռնի թեմաներով լինեն: Մեր վերքը միայն մեզ համար է ցավոտ: Ընդհանրապես միջին ընթերցողին հետաքրքրում են սովորական մարդու կյանքի պատմությունները: Հայաստանում էլ գրվում են երկեր, որ անպայման կհետաքրքրեն հենց այդ, միջին վիճակագրական ընթերցողին: Այսօրվանից և ամեն օր պիտի աշխատել այդ ուղղությամբ, որ հաջորդ ցուցահանդեսում ցույց տալու բան ունենանք ու դա նաև չլինի ԽԾԲ ոլորտի ընտրյալների գործերի թարգմանությունը: Գրում եմ, բայց թերահավատ եմ, թե Հայաստանում հնարավոր է անգամ գրքի ու գրականության անաչառ ընտրությունը: Բայց այնքան շատ եմ ուզում հուսալ ...
Ռուզաննա ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
Ռուսաստան
Հ.Գ. Երբևէ եղե±լ է այնպես, որ լավ գրողը, ճշմարիտ մտավորականն իր ճանապարհին կանաչ լույս ունենա, խնդիրներ չունենա, կազմակերպիչներն ուշադիր լինեն հատկապես նրանց հանդեպ: Հայկական իրականությունում, թերևս, բացառված է նման բան, մտավորականն ո±վ է մերօրյա ՙքաղաքակրթությունում՚:
No comments:
Post a Comment