ՙՌուսաստանը պարտադրված կլինի դուրս գալ տարածաշրջանից, եթե ...՚

ՙՍարդարապատ՚ շարժման նախաձեռնող, Շուշիի առանձնակի գումարտակի հրամանատար Ժիրայր Սէֆիլյանի հետ զրուցում ենք հայ - ռուսական հարաբերությունների, ռուսական ռազմակայանի Հայաստանում ներկայության ժամանակաշրջանի` վերջերս կնքված պայմանագրով 49 տարով այն երկարաձգելու խնդիրների մասին:

- Պարոն Սէֆիլյան, ինչպիսի±ն է Ձեր վերաբերմունքը վերջերս կնքված պայմանագրին և ինչո±ւ 49 տարով:

- Բոլորս տեղյակ և գիտակցում ենք, որ մեր նման ժողովուրդներն ու երկրները, մանավանդ` աշխարհագրական թեժ տարածքում գտնվելով, անպայման է, որ ռազմաքաղաքական որևէ ուժի հետ համագործակցեն, դաշնակցեն: Այս իմաստով, ես կարծում եմ, որ 1995 թ.-ին կնքված հայ - ռուսական պայմանագիրը, որը վավերացվել է 1997 թ.-ին, հայ ժողովրդի համար ընկալելի էր: Սակայն այն հապճեպությունը, որ տեղի ունենում անշուշտ ռուսական կողմից` մտահոգիչ է: Կարծում եմ` դրա պատճառն այն է, որ նրանք չեն վստահում մեր երկրում գործող իշխանական ռեժիմի պարագլուխներին և դրա համար է, որ որդեգրում են կոնկրետ գործողությունների քաղաքականություն: ՀԱՊԿ-ի տնտեսական և այլ ոլորտներից բացի ռուսական կողմն ավելի երկարաժամկետ է ապահովում իր զինվորական ներկայությունը Հայաստանում: Ինչո±ւ է այսպիսի հապճեպություն դրսևորում, որովհետև հայկական կողմը ներկայացնող իշխանությունները հասարակությունից կտրված են, մի խնդիր, որ հայտնի է բոլորիս: Այս պայմաններում` ես առավելագույն պատասխանատվությամբ հայտարարում եմ, որ մեզ դեռևս չի հաջողվել ազգային պետականություն ստեղծել: Ուրեմն` դրա բացակայության պայմաններում երբ այդպիսի նշանակության պայմանագիր են կնքում` օգուտը լինում է միակողմանի, այս դեպքում` միայն հօգուտ Ռուսաստանի:

- Ռուսաստանը մի կողմից ապահովում է իր ռազմական ներկայությունը Հայաստանում, մյուս կողմից` ՙC - 300՚ հակաօդային պաշտպանիչ համակարգերով է զինում Ադրբեջանին: Զինելով` մեկ այս, մեկ այն կողմին գերտերությունը չի փորձո±ւմ փոփոխական քաղաքականության արդյունքում լուծել տարածշրջանում իր խնդիրները, որի պայմաններում Հայաստանը զուտ գործիք է դառնում:

- Եթե իրականություն է տեղեկությունը, թե Ռուսաստանը ՙC - 300՚ հակաօդային հրթիռներ է վաճառում Ադրբեջանին, ապա դա համարժեք է գործընկերության դավաճանությանը: Այս պայմաններում կան նաև մարդիկ, ովքեր ասում են, թե Ռուսաստանը չվաճառեր, այլ երկրներ էին վաճառելու: Այդ դեպքում` մենք էլ կարող ենք չեչեն գրոհայիններին պայթուցիկներ ու նռնականետեր վաճառել ու ասել, թե ավելի լավ է ռազմավարական դաշնակից երկիր Հայաստանը դա անի, քան` մեկ այլ երկիր: Այնպես որ, դա անտրամաբանական կարծիք է և չի արդարացնում ռուսական կողմի արարքը: Եթե Ռուսաստանը չհասկանա, որ ինքն իրավունք չունի այդպիսի նշանակություն ունեցող թեկուզ պաշտպանողական զենք վաճառել ադրբեջանական կողմին, ապա ՙռազմավարական դաշնակից՚ բառակապակցությունը շատ անհեթեթ է հնչում և զավեշտալի:

- Այդ կարծիքի ընդդիմախոսները հիմա կառարկեն, թե վա~յ, եթե Ռուսաստանը մեր թեկուզ այսպիսի ռազմավարական դաշնակիցը չլինի, Հայաստանը կկործանվի, թուրքերը կմտնեն Երևան: Ձեր պատասխանն այդպիսիներին ...

- Ես կողմնակից եմ, որ մեր երկիրը պետք է համագործակցի ռազմավարական իմաստով հզոր գերտերության հետ: Այս պայմաններում, այդպիսի կարծիք չպետք է ձևավորվի, թե հայերը, Հայաստանը չունի այլընտրանք, բացի Ռուսաստանից: Այդպիսի դաշնակից կարող է լինել Չինաստանը, Իրանը: Այնպես չէ, որ մենք հարկադրված ենք միայն ու միայն Ռուսաստանի հետ դաշնակցելու: Պետք է փոխել այդպիսի կարծրատիպը, որ ձևավորվել է մեզանում:

- Ռուսաստանը Հայաստանում բացի ռազմական ներկայությունից` սկզբում ՙԳույք` պարտքի դիմաց՚, հիմա` նոր ատոմակայան, հայ - իրանական երկաթգիծ կառուցելուն աջակցելով, ռազմավարական նշանակության ոլորտներն իր կոնցեսիոն կառավարման տակ առնելով կամ սեփականաշնորհելով առավել հզոր` տնտեսական լուրջ հենարաններ է ստեղծում Հայաստանում: Դա առավել մտահոգիչ չէ±, քան 49 տարով ռազմական ներկայությունը, որը, թերևս, կարելի է նաև ավարտել ցանկացած պատեհ պահի:

- Այստեղ իբրև մեղավոր պետք չէ փնտրել այս կամ այն երկրին, տվյալ դեպքում` Ռուսաստանին: ՙԳույք` պարտքի դիմաց՚-ը բոլորս հիշում ենք, թե ինչ պայմաններում տեղի ունեցավ: Դա հայկական կողմի առաջարկն էր: Այսինքն, քանի որ մեր մոտ նախագահները չեն ընտրվում, այլ` իրենք իրենց նշանակում են, դեմ են գնում ժողովրդի կամքին, այդպիսի մարդիկ միշտ էլ իրենց աթոռը պահպանելու խնդիր ունեն ու թերևս միայն դրա համար էլ պարտավորված են այսպես տրվել այս կամ այն ուժին: Այնպես որ, այս ամբողջ ապազգային արտաքին քաղաքականությունը, որ տեղի է ունենում, մեղքը մեր մեջ է: Մենք այսպիսին ենք, ուրեմն` ցանկացած հզոր երկիր պիտի փորձի իրավիճակից օգտվել և իր ներկայությունն ուժեղացնել մեր հայրենիքում: Այստեղ` ես խնդիր չունեմ ոչ Ռուսաստանի, ոչ էլ` այլ երկրների հետ: Խնդիրը մեր մեջ է:
Տնտեսական լծակներից էլ, այո, վտանգն առկա է: Այն օրը, երբ մեզ հաջողվի պետականություն հաստատել մեր հայրենիքում` կվերանայենք բոլոր տեսակի երկկողմ պայմանագրերը: Ես կողմ եմ այն կարծիքին, որ ռազմավարական նշանակություն ունեցող բոլոր օբյեկտները պետք է պետականացվեն:

- Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, ի±նչ եք կարծում, որևէ դրական նախադրյալ կամ հետևանք ունի± կամ կունենա± մեր երկրի համար:

- Աշխարհում գոյություն ունի երկու ռազմաքաղաքական միավորում` ՆԱՏՕ և ՀԱՊԿ: Դրան այլընտրանք է Չինաստանը, ինչու չէ` նաև Իրանը: Հիմա եթե մեր ռազմավարական գործընկերը, որը նաև ՀԱՊԿ-ում գլխավոր դերակատարում ունեցողն է, զինի մեր հակառակորդին, որը ՀԱՊԿ անդամ չէ, ապա իրոք զավեշտալի է մեր այնտեղ լինելու հանգամանքը: Ուրեմն` պետք է առողջ հայկական կողմը` ամենևին էլ իշխանությունների մասին չէ խոսքը, և Ռուսաստանում գտնվող առողջ ուժերը համագործակցաբար կանխեն այսպիսի սխալ ընթացքը: Այլապես` հայ ժողովուրդն ինչ որ ժամանակ հետո պիտի ստիպված լինի հենվել այլընտրանքների վրա: Չինաստանի և Իրանի հետ սերտ հարաբերությունների խորացումը, կարծում եմ, ի օգուտ մեզ կլինի:

- Ինչպե±ս եք վերաբերվում այն կարծիքին, թե այսպես աստիճանաբար Անդրկովկասը կհայտնվի Ռուսաստանի ազդեցության գոտում` այն պայմաններում, եթե Վրաստանը դեմքով շրջվել է դեպի Արևմուտք, իսկ Ադրբեջանում դրսևորումները երկընտրանքային են:

- Եթե ռուսական քաղաքականությունն այսպես շարունակվի, ապա հավանականությունը մեծ է, որ Ռուսաստանը պարտադրված կլինի ընդհանրապես դուրս գալ այս տարածաշրջանից: Միացյալ Նահանգները տարածաշրջանում ավելի դանդաղ ու զգույշ են խաղում, սակայն առավել արդյունավետ:

- Այդ դեպքում` Հայաստանի համար չի կրկնվի± առաջին աշխարհամարտի դառը` միայնակ դիմակայելու ճակատագիրը ...

- Այդպիսի վտանգ, այո, առկա է: Դրա դեմն առնելու միակ նախապայմանը հնարավորինս շուտ ազգային պետականության հաստատումն է Հայաստանում, երբ քաղաքական ղեկավարությունն այլևս կվարի Հայաստանակենտրոն արտաքին և ներքին քաղաքականություն: Այս իմաստով տարածաշրջանում սրված վիճակից չպետք է վախենալ: Ընդհակառակը` այստեղ գերտերությունների շահերը որքան շատ խաչաձևվեն ու բախվեն, այնքան շատ մեր գործոնի առկայությունը կավելանա: Սակայն դրա համար էլ` պետք է գործիք լինելուց վերածվել գործոնի և դրանից հետո վարել ինքնուրույն, Հայաստանակենտրոն քաղաքականություն:
Զրուցեց` Սիմոն ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հայաստանից փախչում են, ինչպես խորտակվող նավից ...

Ռուսաստանի կողմից Հայաստանի հանդեպ վնասակար քաղաքականության մասին նախորդ համարի խմբագրականում անդրադարձել էինք ու խոստացել մանրամասներ հրապարակել: Ըստ այդմ` Երևանում Մոսկվայի տանը Ռուսաստանի միգրացիոն ծառայությունը սեմինար - քննարկում է անցկացրել, գոհացել մինչ այժմ Հայաստանից արտագաղթածների ցուցանիշներով ու այդ հաջողությունը նշել երևանյան ռեստորաններից մեկում: 

 
Իսկ Ռուսաստանի միգրացիոն ծառայությունը գտնվում է մայրաքաղաքի Սարմենի փողոցում, մեր երկրի գիտության գլխավոր տաճարի` ԳԱԱ-ի հարևանությամբ ու որ ամենակարևորն է Արթուր Բաղդասարյանի ղեկավարած Հայաստանի Ազգային անվտանգության խորհրդի գրասենյակից մի քան քայլ հեռավորության վրա: Հարյուրավոր պոտենցիալ արտագաղթողներ են ամեն օր այցելում այնտեղ, հերթագրվում Ռուսաստանի տարբեր մարզեր /ի դեպ, ոչ ինչպես նախապես էինք նշել, թե միայն Չինաստանի սահմանն են հայերով բնակեցնում - Ժ. Մ./ մեկնելու, ամենատարբեր աշխատանքներ կատարելու համար, միայն թե ժամ առաջ, րոպե շուտ հրաժարվեն Հայաստանի քաղաքացիությունից և 24 ժամյա ռեժիմում արժանանան Ռուսաստանի քաղաքացիությանը: Երբ զրուցում էինք ջերմեռանդորեն մեկնել ցանկացողների հետ, նրանցից մեկը դիպուկ պատասխան տվեց. ՙՀայրենիքից հեռանալու, սեփական երկրում ապրել չցանկանալու, այստեղ որևէ լավ բանի հույս չունենալու, որի պատճառներից գլխավորը անկախությունից հետո երկրի իշխանություննների վարած մարդատյաց քաղաքականությունն է, այս ամենի մասին զգուշացրել ենք, խոսացել ենք ամեն օր, ամեն ժամ, ամեն մի ընտրության ժամանակ, բայց մեզ լսողն ո±վ է, հիմա էլ` թող ոչ մեկը չմեղադրի մեզ: Ով մեզ մեղադրի, թող իրեն նայի` միևնույն է գնալու ենք: Ստեղ ապրելու տեղ չի: Մեր գնալը ոչ թե պատճառն է, այլ` հետևանքը՚: Նա մի քիչ ներվային աջ ու ձախ քայլեց Միգրացիոն կենտրոնի փոքրիկ բակում, հետո` մոտեցավ ու թախանձագին խնդրեց ոչ մի դեպքում չհրապարակել իր անունը: Նախնդրեց մեն էլ` խոստացանք չգրել նրա ով լինելու մասին: Իսկ ովքե±ր են հիմնական մեկնողները ...
Ռուսաստանի Դաշնության օրենքով և պետական ծրագրով առավել քան պահանջված են ցանկացած արհեստ ունեցողները` տոկարներ, հյուսներ, էլեկտրիկներ, պատշարներ, սալիկապատողներ, ընդհանրապես` շինարարներ, եռակցողներ, ավտո ՙդզող - փչող՚-ներ, ինչպես նաև` մանկավարժներ, երաժշտական կրթություն ունեցողներ, գեղարվեստական կրթություն ստացածներ ու դրանք դպրոցում կամ բուհում դասավանդողներ: Պարզվում է, Ռուսաստանին լայն ոլորտների աշխատուժ է պետք, իսկ հայերն, ըստ ռուս փորձագետների, լավ մասնագետներ են և նվիրված են աշխատում: Ահա և ամեն օր Ռուսաստան մեկնել ցանկացողների համար այդ փոքրիկ շենքում, բայց բազմամարդ սենյակում բաց սեմինարներ են անցկացնում` ֆիլմ են ցուցադրում, թե ինչպե±ս են ընտանյոք հանդերձ մեկնել` տրակտորիստ ամուսինն ու ջուլհակ կինը և, ինչպե±ս են անծայրածիր դաշտերում ու հսկա գործարանում աշխատում, երեկոյան ընտանյոք հանդերձ հավաքվում սեղանի շուրջ ու գոհունակությամբ ընթրում, տեսախցիկին ձեռքով անում ու հրավիրում բախտակիցներին: Յուրաքանչյուր ֆիլմ ընդմիջվում է բաց քարոզչությամբ: Հասկացողների համար մին` չհասկացողների համար` հազար ու մին անգամ հիշեցնում են, որ ամեն ինչ արվում է Ռուսաստանի Դաշնության, ասել է թե` բացառապես պետական միջոցներով: Անգամ անձնագրերի պատճենահանման, բազմաթիվ բլանկների լրացման համար ոչ մի դրամ չեն ուզում: Անպայման պահանջում են դիպլոմի բնօրինակը, համոզվում, որ ամեն ինչ ճիշտ է, ներկայացված մասնագիտությունը համապատասխանում է իրականությանն ու այլևս ավելորդ ու բյուրոկրատական քաշքշուկ չեն ստեղծում, ավելորդ փաստաթղթեր չեն պահանջում: Փոխարենն` անգամ այդքանից դժգոհողներին երկրում տիրոջ, ավելին` կարծես տանտիրոջ իրավունքով սպառնում են. ՙԵթե չեք ուզում, կամ` երկմտում եք, հենց հիմա կարող եք հեռանալ, մենք ոչ մեկին ոչինչ չենք ստիպում կամ պարտադրում՚:
Հայաստանում Ռուսաստանի միգրացիոն կենտրոն դիմող քաղաքացիները թող չթվա, թե հայ սոցիալապես անապահով խավն է, կամ` լրիվ անճարներն, ովքեր ոչինչ չեն կարողանում անել հայրենիքում: Դիմողների ու բուռն ցանկությամբ Հայաստանը լքողների շրջանակում մեր դիտարկմամբ, շատ են երբեմնի գործարանների բազմավաստակ վարպետներն, ովքեր հիմա իբրև աշխատանքի տեղ զբաղեցրել են տոնավաճառների տաղավարներն ու հաջողությամբ առևտուր են անում: Իհարկե, կան նաև մարզերից եկածներ, Ռուսաստանում խոպան աշխատանքի մեկնած ամուսինների մոտ վերջնականապես մեկնել ցանկացող կանայք ու երեխաներ: Նրանցից մեկին, երբ հարցրեցինք, թե ինչի± եք մեկնում և ո±ւր, ասաց, թե ՙԱմուսինս փախեփախ վիճակում չաշխատելու համար հազարավոր դոլարներ ա տվել, որ Ռուսաստանի գռաժդանստվա ստանա, հիմի, ըսոնք ձրի տանում են, ձրի գռաժդանստվան էլ տալիս են, խի± չեթամ, որ, էլ Աստծուց կրա±կ էի ուզում: Տալիս ա, էլի, գնա, փրկվի՚:
Այդ ե±րբ էր, որ հայը հայրենիքից ընդմիշտ մեկնելը փրկություն էր համարում: Այս ամենը խիստ նման է խորտակվող նավից փրկվողների կարգավիճակին, իսկ Հայաստանի իշխանությունները պարզապես կույր են կամ կույր են ձևանում, իսկ որոշ տեղեկությունների համաձայն նաև լուռ ու համաձայնեցված քաղաքականություն են վարում, որպեսզի օր առաջ որքան քիչ մարդ մնա երկրում, այնքան` կառավարելն ու սոցիալական ծախսերը հոգալը հեշտ և պետական միջոցներ հատկացնելը քիչ կլինեն: Այսպես էլ դատարկվելու է Հայաստանը` Ազգային անվտանգության խորհրդի լուռ ու բութ հայացքի ներքո: Հետագա միջոցառումներին մասնակցելու հնարավորության դեպքում առավել մանրամասներ կհրապարակենք: Մի խնդրանք միայն, այս ամենը չդիտել իբրև գովազդ և ամեն օր առավոտյան չավելացնել Ռուսաստանի միգրացիոն կենտրոնի երևանյան գրասենյակ դիմողների բանակը:
Լիլիթ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ

 
Հ. Գ. Հերթական սեմինարը սկսվել էր արդեն, երբ անձրևի տակ թրջված ու կապտած, մատներն իրար շփող, կապտած շուրթերով հո անող մի աղջնակ ներս ընկավ: Առաջին հանդիպած ռուս չինովնիկը հարցրեց, թե ՙՁեզ ի±նչ է պետք՚: Աղջնակը, թե ուզում եմ իմանալ` ինչպե±ս կարող եմ հասնել Ռուսաստան, պատասխանն իբրև հումոր էր. ՙԻհարկե ինքնաթիռով, ոտքով հաստատ չեք հասնի ...՚: Սա էլ իբրև փոքրիկ էտյուդ այդ հանգրվանից ...

Հ.Գ. Թե ի±նչ պայմաններով են տանում, հատկապես` ո±ւր, ի±նչ է լինում այն բանից հետո, երբ ընտրված հասցեով գնալու համար անգամ մերժում են, դիմողներից քանի±սն են գնում և ի±նչ ակնկալիքներով, կներկայացնենք հաջորդիվ:

Ըստ էության

Հայաստանի երրորդ հանրապետությունն ստեղծվեց հայ ժողովրդի համար պատմական տխուր ժամանակահատվածում, սակայն համաժողովրդական խանդավառության ու ազգային միասնության շնորհիվ:

 
Այս հանրապետության հիմնադիրներն այն օրերին ՙՂարաբաղ կոմիտե՚ կոչված հայրենասիրական ճակատի անդամները եղան` Լևոն Տեր-Պետրոսյան, Վազգեն Մանուկյան, Վանո Սիրադեղյան, Բաբկեն Արարքցյան և այլ նվիրյալներ: Հետագայում, այս խումբն ավելի ընդլայնվելով, իր շրջանակներում ներգրավեց տարբեր շահեր ու նպատակներ հետապնդող անձանց, կազմեց ՀՀՇ-ն: Տեղի ունեցան համաժողովրդական ընտրություններ և ժողովրդի միահամուռ կամոք ՀՀ նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Շարժման մյուս ղեկավարներից յուրաքանչյուրը զբաղեցրեց իրեն արժանի որևէ պաշտոն, իսկ Վազգեն Մանուկյանը բեկվեց իր ընկերներից ու խռովյալի դիրք ընդունեց` չգիտակցելով, որ տվյալ իրադրության պայմաններում պետք է բավարարվել նվազագույնի պարտադրանքով, այլ ոչ թե ներկայացնել առավելագույնի պահանջները: Ընթացիկ պատմաշրջանում ՀՀՇ առաջնորդի երերուն աթոռին տիրացան Վանո Սիրադեղյանը, Դավիթ Շահնազարյանը և ուրիշներ, որոնց թվում Տեր Հուսիկ Լազարյան (Արուշ ավազանի անունով) կոչեցյալ մի քահանա, ում վերապահված էր մեր հայրենիքում պետական պաշտոնյաներ նշանակելու իրավասությունը: Այստեղից էլ մեր ազգային մտածողության մեջ սրբապղծության մանանեխն ընկավ, և աստիճանաբար քաղաքական իշխանություն հաստատեցին կոսմոպոլիտները` հոգեբանությամբ ազգատյաց, բարոյապես խենեշ, տիրադավ նպատակամղումով ստահակները: Այս արշավախմբի նպատակն էր երկրի երեսից վերացնել հայրենասերների մեր տեսակը, ոչնչացնել ազգայինը, հայկականը և փոխարենը համատարած այլասերության շերտով ծածկել մեր հայրենի հողը` նախապատվություն շնորհելով արվամոլներին: ՀՀՇ ներթափանցելու առաջին իսկ օրերից այս լակոտները ձեռնամուխ եղան ասպարեզից դուրս մղելու նախ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նեցուկներին` Վանո Սիրադեղյանին, Հրանտ Բագրատյանին և այլոց: Պասկվիլներով հեղեղվեց ՀՀ առաջին նախագահի աշխատասենյակը: Եվ վերջինս ստիպված եղավ երկրի նվիրյալներից ոմանց պաշտոնապես մեկուսացնել, որպեսզի գոնե մասամբ հագուրդ տար զրպարտիչների ցանկություններին: Այստեղ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը թույլ գտնվեց: Ամբարտավանների այս ջոկատը համառորեն շարունակեց դավադրությունն այնքան ժամանակ, մինչև քայքայվեց ՀՀՇ-ն, գործող իշխանությունը հրաժարական տվեց, իսկ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ընդհուպ պարտադրված եղավ ժամանակավորապես թողնել մեծ քաղաքականությունը: Հիրավի, Հանրապետության կայացման արշալույսին քարոզչության տաճար ներխուժեց քաղաքական պոռնկորդիների մի ամբոխավար ջոկատ, որի աղտոտ ցնցոտիները ապականեցին սրբավայրը: Ջոկատավարը` մի ծակված ու ծակ փիլիսոփա, ում բերանից իր հեռավոր ուսուցիչ արվամոլ Սոկրատի հետանցքից արտանետված արյունաշաղախ կղանքի գարշահոտն է շարունակվում թափվել անբասիր քաղաքական գործիչների անվան ու արժանապատվության վրա: Այս իգացող ստամբակը այժմ էլ չի դադարում ամենուր հայհոյախոսել իր նախկին առաջնորդին` ՀՀ առաջին նախագահին ու նրա շրջապատին: Եվ այս ամենն այն պատճառով, որ անցյալում նրան հնարավորություն չի տրվել ամեն գնով զբաղեցնել Հայաստանի արտաքին կամ ներքին գործերի նախարարի պաշտոններից որևէ մեկը: Այս զազրախոսի մեքենայություններին երկար տարիներ է հետևել տողերիս հեղինակը: Այսպես է վարվում անցեղ շունը, որին հատուկ է ուրացողի ու տիրադավի վարքը:
Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար ասենք, որ հիշյալ գաջաջների խուռնամբոխի առաջ գալուն մասամբ նպաստեց նաև ՀՀ կառավարության կատարած տնտեսական ռեֆորմը` պետական ունեցվածքի անհապաղ վաճառքը` հանուն երկրում կապիտալիզմի հիմնադրման: Այս դեպքում էր, որ ստեղծվեց տնտեսական անարխիան, երբ գործարանների սովետական դիրեկտորները հողմացրիվ արեցին բանվորներին, իրենք չնչին գումարներով գնեցին համաժողովրդական ունեցվածքը և նվիրաբերեցին իրենց որդիներին, հայտարարելով, որ այսօրվա պետությունը խորհրդային պետության իրավահաջորդն է: Եվ աղքատացած բանվորական զանգվածը սովից փրկվելու համար փողոցներում ու ստորգետնյա անցումներում սկսեց վաճառել վերջին վաուչերը և երկիրը լքել: Ավելացնենք նաև, որ երկրում մնացած սև և գունավոր մետաղները արտահանվում էին միայն ՀՀ պաշտպանության նախարարի ստորագրությամբ, ինչը կատարվում էր այժմ հանգուցյալ Վազգեն Սարգսյանի թեթև ձեռքով: Նույն անձի կամայականությամբ և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի լռելյայն համաձայնությամբ Հայաստան ներկրվեց ղարաբաղցի Ռոբերտ Քոչարյանը, ով մինչ այդ Հայաստանի քարտեզն անգամ չգիտեր և գիտենալու ցանկություն էլ չուներ: Մարդը հոգով մուսուլման էր: Այստեղից էլ բխում է այն տրամաբանական հարցը, թե ինչո±ւ Վազգեն Սարգսյանը մեր հայրենիք բերեց ղարաբաղցի Ռոբերտ Քոչարյանին: Միգուցե, որ նրան կարգեր անգլիական թագուհի, իսկ ինքը, Կարեն Դեմիրճյանին ստվերելով, միանձնյա կառավարեր երկիրը: Թերևս` Հոկտեմբերի 27-ը սպառիչ կերպով տվեց այս հարցի պատասխանը: Իհարկե` Աստծո գիտությամբ: Միայն թե ափսոս էին հարակից զոհերը: Վազգեն Սարգսյանը չզլացավ իր ռեֆորմիստական գործունեությունը ծավալել նաև կաթողիկոսական վերջին ընտրություններին, ինչի հետևանքով Լուսավորչի եկեղեցու զորագլուխ կարգվեց Գարեգին Բ-ն, ում դիմանկարին նայելիս ակամա մտաբերում եմ հանրահայտ աստվածաշնչյան ձևակերպումներից մեկը. ՙՎայ հովիվք, որ զանձինս արածեք և ոչ զխաշինս՚:
Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանության տարիները Հայաստանի պատմության մեջ գնահատվում է որպես վայրիվերումներով ու արյունոտ իրադարձություններով լի ժամանակաշրջան, երբ կատարվեցին սպանություններ ու բռնություններ, արհեստական մեղադրանքներ ստեղծվեցին ու հանիրավի դատապարտվեցին ակնհայտ անմեղ անձինք, ահռելի չափերի հասավ արտագաղթը և երկիրն ամայացավ` իշխանությունը թողնելով անարժաններին: Այսօր ժամանակն է, որպեսզի նորովի դիտարկվեն անցյալի պատմական անցքերը և նոր իրավիճակների տրամաբանությամբ ղեկավարվելով, կերտել Հայաստանի երրորդ հանրապետության ընթացիկ պատմությունը:
Առայժմ` այսքանը ...
ՄԵՐՈՒԺԱՆ

ՙ... 30 ընտանիքի հույսին ենք՚

 Հայաստանում տնտեսությունը մոնոպոլիզացված է

Հայաստանի ապրանքահումքային բորսան ստեղծվել է 1990 թ. նոյեմբերի 22-ին: Այս օրերին լրանում է նրա 20-ամյակը: Այն առաջին բորսան է Հայաստանում` սկզբում կոչվել է Երևանի ապրանքաֆոնդային բորսա, նաև արժեթղթեր են վաճառել, սակայն երբ 2000 թ. ընդունվել է ՙԱրժեթղթերի շուկայի կարգավորման մասին՚ ՀՀ օրենքը, այն առանձնացվել է և այս ընկերությունը նախընտրել է զբաղվել միայն ապրանքների վաճառք - աճուրդով: ՙԱդամանդ՚ ապրանքահումքային բորսայի նախագահ Գրիգոր Վարդիկյանի հետ զրուցում ենք Հայաստանում բորսայի կայացման խնդիրների ու ոլորտի չկայացվածության պատճառների մասին:

 
- Պարոն Վարդիկյան, ինչպես± են գործերն այս ապրանքահումքային բորսայում, ո±ւմ հետ եք համագործակցում և ի±նչ արդյունքներ ունեք:

- Դրանց թիվը շատ մեծ է` բանկեր, գրավատներ, տարբեր հիմնարկ ձեռնարկություններ, էներգետիկ կազմակերպություններ, շատ շատերը: Հայաստանյան ցանկացած ընկերություն` լինի պետական, թե մասնավոր, եթե սակարկելով ցանկանում է վաճառել իր գույքը, համապատասխան պայմանագիր ենք կնքում և այդ գործառույթներն իրականացնում ըստ ՙԱպրանքահումքային բորսաների մասին՚ ՀՀ օրենքի, որն ընդունվել է 1993 թ.-ին` ՀՀ առաջին նաագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ստորագրությամբ և մինչ այսօր չի փոխվել: Ըստ այդմ` ապրանքահումքային բորսան ընդամենը միջնորդ է և իրավունք չունի որևէ ապրանք գնել և վերավաճառել: Օրինակ. բանկերում գրավադրված գույքերը դրվում են բաց աճուրդի, մասնակիցներից ով ավելի շատ է վճարում, նա էլ` գնում է: Նույնը գրավատների հետ: Նախկինի հզոր արտադրական ձեռնարկություններն իրենց հին խողովակն ու հաստոցն են վաճառում: ՙԱրմենթելն՚ իր օգտագործած գույքը և այլն: Այդ ամենից, օրինակ, անցած տարի մեր միջին կշռված շահույթը կազմել է 2,5 տոկոս: Մենք գոյատևում ենք գույքերի վաճառքից ստացված ընդամենն այդքան տոկոսը ստանալու արդյունքում: Դրա նվազագունը մեկ, առավելագույնը` 5 տոկոս է: Ժամանակին շատ ենք վաճառել պետական գույք, օրինակ. աշխատել ենք Պետգանձարանի հետ, ոսկերչական իրեր ենք վաճառել, գումարը փոխանցել պետբյուջե: Վաճառել ենք, օրինակ, Հունաստանի կառավարության կողմից որպես օգնություն տրված 5 հազար տոննա ցորենը և այլն: Մենք առաջինը սկսել ենք վաճառել բռնագանձված գույքը, որի տերն այն ժամանակ Հարկային ծառայությունն էր: Հիմա, երբ այդ գործառույթները ՙՀարկադիր կատարման մասին՚ ՀՀ օրենքի համաձայն փոխանցվել են ՀՀ արդարադատության նախարարությանն` իրենք ստեղծել են իրենց կառույցն ու այլևս մենք դրանով չենք զբաղվում, մեր ձեռքից խլել են այդ ոլորտն էլ: 

- Աճուրդին ովքե±ր են մասնակցում և ինչպե±ս են որոշում` ե±րբ մասնակցեն:

- Մեր ամբողջ ինֆորմացիոն բազան` լոտացուցակը կա մեր կայք էջում, որը մատչելի է բոլորի համար: Առաջ թղթային տարբերակով, բրոքերների ու մամուլի միջոցով էինք հրապարակում, այսօր նորագույն տեխնոլոգիաները բավարար են դրա համար: Այդ տեսակետից առաջընթաց ունենք: Ընդհանրապես` բորսայի գործունեությունն առավել քան թափանցիկ է, բացի գնորդի անունից: 

- Հավանաբար` այս բորսայի միջոցո±վ է վաճառվել Կենտրոնական բանկի պահուստային ոսկիները ...

- Ո’չ, ես որքանով տեղեկացված եմ, այն քանի որ դտնվում էր արտերկրում, այնտեղ էլ վաճառվել է: Մենք առաջինն ԱՊՀ երկրներից 2000 թ.-ից սկսեցինք ֆիքսինգի եղանակով` բաց, թափանցիկ ու աճուրդով վաճառել ոսկու ստնդարտացված ձուլակտորները: Այն ժամանակ ասում էին` ինչպե±ս է հնարավոր, սակայն ես նախաձեռնեցի, որովհետև գաղտնի ոչինչ չի արվում, այսպես կոչված ՙձախ գումարներ՚ չենք աշխատում: Պարզապես` խորհրդային տարիներից ժառանգություն է մնացել վախը ոսկու նկատմամբ: Այնժամ, ով ոսկուն ձեռք էր տալիս` ասում էին ՙվալյուտչիկ ա՚: 

- Աճուրդին մասնակիիցները բացառապես Հայաստանի քաղաքացինե±րն են:

- Ո’չ, գնորդներ ունենք` և’ Վրաստանից, և’ Իրանից: Մեզնում նման արգելք չկա, թաքուն ոչինչ չենք վաճառում: Օտարերկրացիները ներկայացնում են լիազորագիր կամ ներկայանում են կազմակերպության կնիքով: 

- Լավ, պարոն Վարդիկյան, այս ամենով հանդերձ` Հայաստանում ինչո±ւ չի կայանում բորսայական համակրգը, որպեսզի հասարակության անվատանգության նկատառումներից ելնելով` ռազմավարական նշանակության ապրանքները գոնե վաճառվեն բորսայի միջոցով` բաց ու թափանցիկ: 

- Շատ լավ հարց է ու տեղին: Մերը նորմալ բորս չէ և չի լինի, քանի դեռ մենք չենք վաճառում այն, ինչն իրականում պիտի վաճառենք և այն լինի հիմնական գործ: Դա պիտի լինի, օրինակ, ցորենը, որը հասարակության համար հայտնի չէ, թե ի±նչ գնով է ներկրվում և ինպե±ս է ձևավորվում հացի գինը: Իսկ Հայաստան տարեկան ներկրվում է 500 հազար տոննա ցորեն, օգտագործվածի 65 տոկոսից ավելին: Շաքարավազը` նույնպես: Դրանց գնանշումները պիտի կատարվի բորսայում, մինչդեռ` ես որպես բորսայի նախագահ, ով պիտի առաջինն իմանա ասենք` ցորենի գինը` չգիտեմ: Գիտենք մանրածախ վաճառքի, այն էլ` թվարկածներիցս միայն շաքարավազի գինը: Ինչո±ւ է այդպես, որովհետև Հայաստանում տնտեսությունը մոնոպոլիզացված է: Բոլորն ինձնից լավ գիտեն, թե ովքե±ր են ներկրողները: Դրա արդյունքում էլ` հասարակությունը մի օր արթնանում ու տեսնում է, որ հացը թանկացել է: Նույն կերպ գունավոր մետաղները, որ արտահանվում են երկրից: Գաղտնիք է պահվում, թե ի±նչ արժեքով: Հասարակությունը տեղեկացված չէ այս ամենից: Իսկ մենաշնորհը վատ է, որովհետև շաքարավազ կամ կարագ միակ ներկրողն իրեն հարգողին կարող է ավելի մատչելի գնով այն վաճառել, մյուսին, ով նախընտրելի չէ, ավելի թանկ ու վերջինս այլ ընտրություն չունի, որովհետև ներկրողն ու մեծածախ վաճառողը միակն է: Դրա համար ես մի շարք անգամ դիմել եմ Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովի բոլոր նախագահներին: Որպեսզի գոնե մի քիչ սանձահարենք մենաշնորհներին անհրաժեշտ է, որ 33 տոկոսից ավելի քանակով ներկրում կազմակերպողն ապրանքն իրացնի բորսայում: Այդ դեպքում` կլինի գների համահավասարություն: Այլևս գների հարցում խտրականություն չի լինի: Բոլորի համար գները կլինի բաց ու հրապարակային: 

- Միայն մենաշնո±րհն է խանգարում Հայաստանում բորսայի կայացմանը:

- Միայն դա չէ` իհարկե: Եթե, օրինակ, կատարվի պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաների հայտարարությունը, որ առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններին չպետք է մասնակցեն ու ԱԺ պատգամավոր չպետք է դառնան օլիգարխները, ապա գուցե ինչ որ բան կփոխվի: Տնտեսությունը գուցե կազատականացվի: Հայաստանում ամեն ինչը տնտեսաքաղաքական և, իսկ այս պայմաններում` ճանաչելով ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանին, համոզված եմ, որ նա կարող է վիճակը շտկել և գիտակցում է այս ամենի կարևորությունը: Դրա համար ժամանակ ու քաղաքական կամք է անրաժեշտ: Միևնույն է լինելու է այդպես, երկիրը պետք ապամենաշնորհացվի, այլապես` հայ ժողովորդը Հայաստանում ապրում է առավելագույնը 30 ընտանիքի հույսին, իսկ այդպես չի լինում ու չի կարելի, դա նաև արժանապատվության խնդիր է: Մենք ընդամենը 3 միլիոն ենք և ընդամենը փոքր քայլերով կարելի է ամեն ինչն անել արդար, թափանցիկ և հրապարակային, որպեսզի մարդկանց մոտ առանց փողի ու ծանոթի մասին խոսակցությունները դադարեն: 

- Իսկ Մոսկվայի համապատասխան կազմակերպություների հետ համագործակցության եզրեր ունե±ք: 

- Մենք համագործակցում ենք Ուկրաինայի ազգային առաջին ապարանքային, Ստավրոպոլի ոչ կոմերցիոն ապրանքային, Ղազախստանի ունիվերսալ ապրանքային բորսաների հետ: Բուն Մոսկվայում գրանցված բորսաները շատ են, սակայն ոչ բոլորն են արդյունավետ գործում: Շատերի հետ ենք փորձել համագործակցել: Հիմա փորձում ենք ստեղծել ԱՊՀ երկրների բորսների միավորում, բայց ոչ ձևական բնույթի: Անգամ հաշվարկային պալատ ենք ստեղծել, հետո` կոնսերվացրել ու սպասում ենք լավ օրվան: Մեկս մյուսում վաճառվող ապրանքատեսականիներից պիտի տեղեկացված լինենք և օգնենք դրանք իրացնելու հարցում: Այս չորս ընկերություններիս միջև կարծես համագործակցությունը ստացվում է և այն բաց է ԱՊՀ երկրներից ցանկացածի համար: Մեր աշխատանքային լեզուն ռուսերենն է: Հրավիրում ենք բոլորին: Դա կհանգեցնիև Հայաստանում բորսայական համակարգի կայացմանը: Բոլորն էլ նույն վիճակում են, եթե չեն գործում առանձին օլիգարխների ենթակայությամբ և միայն նրանց համար: Ամեն ինչ պիտի լինի օրինականության պայմաններում ու քվոտավորված, ոչ այնպես ինչպես եղավ ոչխարն արտահանելու արդյունքում դրա մսի կամ` պանրի գնի թանկացման դեպքում: Հայաստանի պրոբլեմները շատ են, բոլորն ինձնից լավ գիտեն:
Զրուցեց` Արամ ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

ՙՋավախքցին օտարված է՚

 Մեր զրուցակիցն է հասարակական գործիչ, ջավախքաբնակ բանաստեղծ Հակոբ Ավետիսյանն, ով եղել է ՙՋավախք՚ ժողովրդական շարժման հիմնադիրներից մեկը: 

- Սկսած 1980-ական թվականներից հասարակական - գաղափարախոսական, ինչու չէ նաև բարեգործական գործունեությամբ եղել եք ջավախքյան իրադարձությունների կենտրոնում: Ինչպե±ս է ապրում Ջավախքը, ջավախքցին:

- Ջավախցին ամուր կապված է իր բնօրրանին, իր ընտանիքին: Այն արժանիքները գնահատող, մշտապես հայրենիքի և հայության հոգսերով տառապող հայության այն հատվածն է, որը դժբախտաբար օտարացած է, իսկ դրանում մեղքի մեծ բաժինը Հայաստանինն է, նրա վարած վայ քաղաքականությանը: Այն Ջավախքի ու ջավախքցու նկատմամբ անտարբեր կեցվածք է որդեգրել: Այսօր էլ` ռազմավարական այս կարևորագույն հայկական տարածքը` մոռացված է: Իսկ Ջավախքի հիմնախնդիրներն ավելի խորն են, քան` ներկայացվում է: Հայաստանի իշխանությունները` ելնելով իրենց շահերից, փորձ չեն անում խորությամբ ընկալել ջավախքյան սինդրոմը:

- Հայաստանի իշխանությունների նման քար անտարբերությունը պատճառաբանված է` Վրաստանի ներքին գործերին չխառնվելո±վ£ 

- Դա Վրաստանի ներքին գործը չէ, Վրաստանի և վրացու համար Ջավախքը պատմական տարածք է` հայերով բնակեցված, որի հանդեպ հատուկ ընդգծված, ծրագրված քայլեր են ձեռնարկում: Մինչդեռ` Հայաստանի իշխանությունները Ջավախքի խնդիրների առնչությամբ ոչ մի ռազմավարություն չունեն: Մեր ուզածը արժանապատիվ ապրելն է, իսկ դրա համար հայրենիք պետք է ունենալ: Հայաստանում ազգային անվտանգության հատուկ ռազմավարություն մշակվեց, որտեղ Ջավախքի մասին որևէ տող չկա: Ամենացավալին այն է, որ վրաց զինվորը հայկական տարածքից հող յուրացրեց, իսկ Հայաստանի սահմանապահները նրանց լկտի ոտնձգությունների դեմը չառան£ Վաղը կարող է նույնը կրկնվել: Լռե±նք, չտեսնելու տա±նք, ինչ էª Հայաստանին սնուցող երակներից մեկը Վրաստանի տարածքո±վ է անցնում ...

- Երևանում տարբեր ԱԺ պատգամավորներ, քաղաքական գործիչներ ու մտավորականներ իրենց ելույթներում հաճախակի են փաստում Ջավախքի պրոբլեմների ու դրանց լուծման ելքերի մասին: Մեկն ասում է այնտեղ պրոբլեմ չկա, մեկ ուրիշը փաստում է, որ պրոբլեմները ոչ միայն սոցիալ - տնտեսական են, այլև քաղաքական: Ու±մ հավատալ:

- Քանի որ Հայաստանի կողմից պետական մոտեցում չկա, ուրեմն` նման յուրաքանչյուր խոսք - կարծիք - դիրքորոշում դրական ազդեցություն չի կարող ունենալ: Ջավախքը չի դիտարկվում հայերով բնակեցված Հայաստանի մաս, այլ` Սփյուռք: Նման տեսակետի հետ ոչ ոք հաշվի չի նստի: Նրանք Ջավախքի խնդիրը ոչ թե տնտեսական պետք է համարեն, այլ` քաղաքական, ազգային: Ջավախցին այսօր օտար ու միայնակ է, որովհետև մայր հայրենիքի իշխանությունների կողմից բարոյական, հոգևոր` ոչ մի օժանդակություն չի ստանում: Հայաստանի իշխանությունները Ջավախքին վերաբերող հարցերում որդեգրել են զիջողի, անուժի, անկարողի դերը: Ջավախքցիների իրավունքները` ոտնահարվում են: Արժանապատիվ ապրելու համար ազգային հարցում պաշտպանված պիտի զգաս: Իսկ Վրաստանի կողմից պետականորեն մշակված ծրագիր կա, որը այսօր առավել բացահայտ է իրագործվում: Ով էլ լինի Վրաստանի նախագահ, այն երբեք չի փոխվի: Ջավախքը հայաթափելուն լծված են Վրաստանի իշխանությունները, քաղաքական գործիչները, մտավորականությունն ու ընդդիմությունը: Դա նրանց համար ամենասուրբ գործն է: Ջավախքը նրանք դիտարկում են իրենց կոկորդում խրված ոսկոր և հայաթափման գործընթացը հեշտությամբ առաջ են տանում` իրենց ճանապարհին չհանդիպելով որևիցե լուրջ դիմադրության և խոչընդոտի:

- Ի±նչ է` մենք Հայաստանում չունե±նք նվիրյալներ, ովքեր Ջավախքի խնդիրները ճիշտ տեսանկյունից են դիտարկում:

- Իհարկե` կան նման նվիրյալներ. պատմաբան Աշոտ Մելքոնյանն, ով ԽՍՀՄ-ից առ այսօր ի հայտ է բերում Ջավախքի իրական պատմությունը, ջավախքցու խռովքը, պատմական, ազգային նկարագիրը: Հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի վաստակը նույնպես անուրանալի է, ով սկսած 1980-ական թվականներից ոտնատակ է արել Ջավախքը` գյուղ առ գյուղ (անձամբ ես ուղեկցել եմ նրան), վեր հանելով յուրաքանչյուր բնակավայրի պատմամշակութային արժեքները: Արդյունքում` մենք ունենք մի ծավալուն և ընդգրկուն հրատարակություն: Դեռ ուսումնասիրման ենթակա շատ պատմամշակութային կոթողներ ունենք, որոնք կործանման, մոռացման եզրին են: Իսկ կինոռեժիսոր, միջազգային բազմաթիվ փառատոնների մրցանակակիր, մեր հայրենակից Հարություն Խաչատրյանի միայն ՙՊոետի վերադարձը՚ ֆիլմում ամեն ինչ ասվում է, որտեղ ճշմարտացիորեն ներկայացված է` թե° Ջիվանու ժամանակաշրջանը և թե° այսօրվա Ջավախքը: 

- Ճի±շտ է, որ Ջավախքում անցուդարձը վերահսկվում է Վրաստանի անվտանգության ծառայությունների կողմից և որ յուրաքանչյուր փոքր ու մեծ ՙաթոռ՚ ստացողը պետք է անցնի հիշյալ ծառայությունների ՙմամլիչի՚ տակով:

- Ղեկավար բոլոր ատյաններում աշխատողների գերակշռող մասը հայեր են և նրանք ուզեն - չուզեն վրաց իշխանությունների քաղաքականության գիծն են առաջ տանում. երբեմն` գիտակցաբար, երբեմն` անգիտակցաբար: Նրանք գերու կարգավիճակում են: Այսինքն` նա, ով պաշտոն ունի, վրացիների շահերով է ղեկավարվում: Չմոռանանք, որ 1,5 - 2 մլն հայեր Վրաստանում վրացական ազգանուններ են կրում: Կասպիի, Գորիի շրջանում, Կախեթիայում մի քանի տասնյակ հասնող գյուղեր կան, որոնց բնակչության գերակշիռ հատվածը էթնիկ հայեր են, մինչդեռ` վրացականացվել են` ոչ իրենց մեղքով: Մեր ՙքթի տակ՚` Ասպինձայի շրջանի (Ախալքալաքից 30 կմ հեռու) Ուդե, Արալ, Խզաբավրա, Խերթվիսի, Վարգավ գյուղերի բնակիչների թվում մեծ թիվ են կազմում կաթոլիկ և ուղղափառ հայերը: Այժմյան Վրաստանի բնակչության 20 տոկոսը ծագումով հայեր են:

- Ի վերջո, արժանապատիվ ապրելու համար ջավախահային ի±նչ է հարկավոր:

- Ազատվել ստրկամիտ մտածելու, գործելու երևակայությունից ու կապանքներից: Հայերիս խեղդում է ստրկամտությունը, օտարից կախվածությունը: Կարծես` առանց ռուսի կամ եվրոպական այս կամ այն ազգի հովանավորչության, չենք կարող գոյատևել: Ուղեղներս լցրել ենք սին պատրանքներով, թե օտարը մեզ կարող է փայփայել, սատարել, ձեռք մեկնել, թե մեզ հարկավոր է օտար թիկունք, օտարի ՙկռիշա՚: Եվ չենք գիտակցում, որ ինքներս մեզ պիտի տեր կանգնենք: Այլևս` քնած է մեր մեջ արժանապատիվ ապրելու ձգտումը: Իսկ վրացու հոգեբանության մեջ արժանապատվությունը, ազատամտությունն ավելի խորն է նստած: Նրանք սովետի օրոք էլ անթաքույց պայքարի մեջ էին:
Զրուցեց` Ռազմիկ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԸ

Ինչպես է ԵրՊՄՀ նախկին ռեկտորը փոխել մասնագետի կյանքի ընթացքը

Պողոս Սիմոնյան: Ավարտել է Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտը 1964 թ.-ին և գործուղվել Հայաստանի հեռավոր Վայքի շրջանի Սերս գյուղում մանկավարժ աշխատելու, ուր նրան ընդունել են անսահման սիրով: Երկար է աշխատել և անուն է թողել հայոց լեռներում: Վերադարձել է Երևան, ընդունվել ասպիրանտուրա, պաշտպանել պատմական գիտությունների թեկնածուական, ապա` դոկտորական դիսերտացիան: 20 տարի անընդմեջ եղել է ԵրՊՄՀ պատմության և աշխարհագրության ֆակուլտետի դեկանը, եղել է ամբասիր ու մաքուր, մինչև իր ընտրաժամանակի ավարտը, որից հետո ... տեղի են ունեցել անակնկալ իրադարձություններ, որոնք չար ու նենգ անձանց խարդախությունների արդյունքում փոխել են նրա կյանքի ընթացքը. 

Ես դաստիարակվել եմ նախորդ հասարակարգում, ստացել նահապետական ընտանիքի դաստիրակություն, ուր մշտապես թևածել է հորս խոսքն ու զրույցը. ՙՈրդի’ս, եղիր ազնիվ, ձգտի’ր արդարության, ասա ճշմարտությունը, թեկուզ այն լինի դառը՚: Մինչդեռ` դաստիարակությանս հակադրվեց գորշ իրականությունը, ուր գերակայում էին սուտն ու կեղծիքը: Այլևս անկարող էի զսպել իմ մեջ ճշմարտության ճիչը, երբ տեսնում էի անօրինություն և կամայականություն, օրինախախտում: Այդպիսի երևույթների դեմ իմ ըմբոստությունը, ճշմարտության բարձրաձայնումը դարձավ պատճառ, որպեսզի իմ ճշմարտությունը եղծեն ստով և ճշմարտության թշնամիները մնան իրենց աթոռներին, իսկ ճշմարտությունը բարձրաձայնողս` դառնամ աշխատազուրկ: Զրկվեցի տարիների ամբասիր աշխատանքով ձեռք բերված աշխատանքից, ուսանողական լսարանից, ուր մինչև հիմա էլ ինձ սպասում են, կարոտում եմ ուսանողներիս: Փողոցում հանդիպում եմ նրանց, գրկախառնվում են և ջերմ խոսքեր ասում՚,- մեր զրույցն այսպես սկսեց պատմական գիտությունների դեկտոր Պողոս Սիմոնյանը: Իսկ բանն այն է, որ Մանկավարժական համալսարանի ուսումնական գործընթացում արդեն նախկին ռեկտոր Արտյուշա Ղուկասյանի և նրա մտերիմների կողմից թույլ են տրվել անարդարություններ, որոնց մասին բարձրաձայնելու համար համալսարանում ամբիոն չկար, ուստի` Պողոս Սիմոնյանը դիմել է մամուլին, ուր էլ բարձրաձայնվել է ճշմարտությունը: Ռեկտորը փոխանակ այն ըմբռնելու և միջոցներ փնտրելու, դարձել է դատավոր և հանիրավի մեղադրել Պողոս Սիմոնյանին. ՙԱյն դեպքում, երբ լրագրային հոդվածում բերված տվյալներն անողոք ճշմարտությամբ բացահայտում էին Մանկավարժական համալսարանում տեղ գտած անօրինակությունները: Ռուսաստանի պատմության ամբիոնի դոցենտն էի, սակայն թույլ չտվեցին հասնել պրոֆեսորության: Ռեկտորը անհիմն պատճառաբանությամբ լուծարեց տարիների գիտահետազոտական ու ուսումնական աշխատանքի հարուստ փորձ կուտակած ամբիոնը: Նա հայտարարեց. ՙԲողոքի ուր կարող ես, միևնույն է, արդյունքի չես հասնի՚: Ժամանակակից պաշտոնյաներին հատուկ վարքագիծ է դա, երբ այնպես են կառչում իրենց պաշտոնից, կարծես` պապերից ժառանգություն են ստացել և կարող են վարվել այնպես, ինչպես ցանկանում են: Սա է ժամանակակից կյանքի կանոնն ու կարգախոսը: Իմ ճշմարտությունը հիմնավորելու փնտրտուքի ընթացքում եղա բազմաթիվ հիմնարկներում, սակայն դիմումներս վերադարձնում էին Արտյուշա Ղուկասյանին` նշելով, թե նա արդեն նման հարցերի լուծման վարպետն է: Արդյունքում` տարիներ շարունակ մնում եմ գործազուրկ՚: Այժմ` արդեն Արտյուշա Ղուկասյանն էլ է զրկվել ԵրՊՄՀ ռեկտորի պաշտոնից, սակայն դարձել է ԲՈՀ-ի նախագահ: ՙԵրՊՄՀ նորընտիր ռեկտոր Ռուբեն Միրզախանյանը փորձում է վերանայել բոլոր այն թերությունները, որոնք նկատելի էին նախորդի ժամանակ: Անգամ աշխատում է դասախոսների կենցաղը բարելավել: Երեք ամսվա ընթացքում երեք անգամ հավելյալ աշխատավարձ է վճարվել սոցիալական սուղ պայմաններում ապրող դասախոսներին, բարելավել է նրանց սոցիալական վիճակը: Խոստացել և կատարում է` դասախոսների աշխատավարձը 40 տոկոսով բարձրացնելու ծրագիրը: Համալսարանում աշխատանքի է հրավիրել մի քանի ակադեմիկոսների: Մինչդեռ` համալսարանում աշխատող միակ ակադեմիկոսը նախկինում հալածվում էր, իսկ այժմ նրա համար ստեղծվել են աշխատանքի բավարար պայմաններ: Ամբիոններում ուսումնական ծրագրերի նորացման ու թարմացման եռուն աշխատանքներ են ծավալվում: Առաջընթացը նկատելի է: Հուսով եմ, որ բարեփոխումների շրջափուլում Ռուբեն Միրզախանյանը կկարողանա մաքրել նախկինում ստեղծված Ավգյան ախոռը տարիների ընթացքում կուտակված աղբից, կբացազատվի քծնողներից, ստրկամիտներից և Մանկավարժական համալսարանը կրկին կփայլի դպրոցներին մանկավարժ և մանկավարժներին մանկավարժ պատրաստելու իր ազնիվ ու հպարտ անվամբ՚,- ասելիքն ամբողջացնելով` մասնավորեց մեր զրուցակիցը: Պողոս Սիմոնյա

նին հարցրեցինք, թե դիմե±լ է ԵրՊՄՀ նորընտիր ռեկտոր Ռուբեն Միրզախանյանին` իր աշխատանքի վերականգնման խնդրով. ՙՉեմ դիմել, որովհետև դեռևս ԵրՊՄՀ նախկին ռեկտորին ստրկամտորեն նվիրված անձիք կան նրա շրջապատում և չեմ ուզում անցած երեք տարիների իմ հոգեկան տվայտանքները կրկին ենթարկել փորձության: Թեև` նախկին ստորաքարշներից մի քանիսն արդեն ավարտել են իրենց աշխատաժամանակը: Հատկապես` ցավում եմ նրանցից մեկի համար, ով իր ամենասիրելի զբաղմունքից` ընդունելության քննություններին մասնակցելու իրավունքից զրկվելով, պիտի տառապի դրա անհագ կարոտախտով՚:

ՙԱյլախոհությունը կենսակերպ է, այլախոհը` պահանջատեր քաղաքացու տեսակ ...

Ժամանակի քաղաքական դիսիդենտ, բանաստեղծ, հրապարակախոս Մերուժանի /Հովհաննիսյան - Ժ.Մ./ հետ զրուցում ենք հնարավոր քաղաքական զարգացումների, խնդիրների ու դրանց դիմակայելու հնարավորությունների մասին: Զրույցն աղերսվում է ղարաբաղյան խնդրի ու ղարաբաղյան կլանի հետ` միաժամանակ:

 
- Պարոն Մերուժան, ինչպիսի±ն է մտահոգության բաղադրիչն ինչպես մեր ճակատագրի, այնպես էլ` ղարաբաղյան խնդրի շուրջ:

- Այսօր ես ցավի ու ափսոսանքի զգացումով եմ խնկարկում հիշատակը հանուն Ղարաբաղի ազատագրման զոհված ազատամարտիկների, ովքեր սրբազան ուխտով նահատակության գնացին` չկարծելով, որ երբևէ ղարաբաղցիները պիտի լքեն իրենց հայրենիքը և տեղափոխվեն Հայաստան, այստեղ վերջնականապես հաստատվեն և դեռ առանց միջոցների առաջ կանգնելու` իշխանությունը զավթեն: Այս մասին չէր խորհում նաև հանգուցյալ Վազգեն Սարգսյանը, քանզի նա նույնպես, ըստ էության, չէր ճանաչում ղարաբաղցիներին: Հիրավի, հիմնովին կփոխվեր նրա համոզմունքը, եթե Հոկտեմբերի 27-ին չզոհվեր, այլ վիրավորվեր, միայն թե` ողջ մնար: Այն ժամանակ թերևս Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը բոլորովին այլ տրամաբանություն ու գործելակերպ կթելադրեր: Մնում է, որ գեթ այսօր հայաստանյան հայրենասեր մտավորականությունը, հողի աշխատավորներն ու բանվորական զանգվածները լրջագույնս մտահոգվեն իրենց ճակատագրի և ղարաբաղյան խնդրի շուրջ:

- Ղարաբաղյան շարժումը սկսվեց ՙՄիացում՚ կարգախոսով, սակայն նաև մեր տղաների արյան գնով ձեռք բերված հաղթանակներից հետո` շարունակում ենք զոհեր տալ Արցախի զոհասեղանին, այս անգամ` ժամկետային զինծառայողների տեսքով, իսկ Ղարաբաղը ոչ միայն դուրս է մղվել խաղաղ բանակցություններին մասնակցելու հնարավորությունից, այլև` դե-յուրե չի ընդունվում աշխարհում: Ո±րն է ելքը ...

- Լեռնային Ղարաբաղ կոչված հողակտորը որևէ տեղ չի զբաղեցնում աշխարհի քաղաքական ու ֆիզիկական քարտեզի վրա, նրա իշխանությունները և ժողովուրդը չեն համարվում որևէ երկրի բնակիչ: Այստեղ պետությունը ինքնակոչ է և չի ճանաչված ինչպես ՄԱԿ-ի, այնպես էլ` Հայաստանի կողմից: Այս դեպքում` ի±նչ նպատակ է հետապնդում հայ զինվորի ծառայությունը Լեռնային Ղարաբաղում: Ճիշտ կլինի և ժամանակն է, որ այդ հողակտորը ճանաչվի Հայաստանի անբաժանելի մաս և ընդգրկվի նրա կազմում: Բոլորին քաջ հայտնի է, որ Հայաստանն է պատերազմում հաղթել Ադրբեջանին, այլ ոչ` Ղարաբաղը: Ուստի, արդարացի է այդ հողակտորի վերադարձը մայր Հայաստան: Որպես օրինակ կարող ենք հիշել Գերմանիայի կողմից Էլզասի գրավումը Ֆրանսիայից:

- Այս համատեքստում` ղարաբաղյան կլանի արշավանքները Հայաստանում` ի վերջո, ինչի± կարող են հանգեցնել:

- Առաջիկա` 2012 - 13 թթ. լինելու է ՀՀ նախագահի ընտրությունների տարի: Այս նկատառումով իշխող կուսակցությունները պիտի աշխատացնեն իրենց քարոզչական մեքենաները, պիտի գործեն կեղծիքն ու խարդավանքը, ընտրակաշառքն ու ահաբեկչությունը: Դատավորները պիտի լինեն անարդար, քաղաքացիներն` անազնիվ, և համատարած պիտի իշխի շաղակրատությունը: Նման պայմաններում անհրաժեշտ է հիշել արևմուտքի բանականության հայրերից Հ. Մոնտեսքիոյի հետևյալ ձևակերպումը. ՙՀարկավոր է ճշմարտացի լինել ամեն ինչում, նույնիսկ այն բանում, ինչը վերաբերում է հայրենիքին: Յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է մեռնել իր հայրենիքի համար, բայց երբեք չի կարելի պարտադրել ստել հանուն հայրենիքի՚: Եվ մի արասցե Աստված, որ Սերժիկ Սարգսյանը վերընտրվի: Այս վերընտրությանը հետևելու են Հայաստանի ներքաղաքական քաոսն ու եղբայրադավությունը, շարունակվելու է ղարաբաղյան պատերազմը և անորոշ ու անհասկանալի իրավիճակում հայտնված մեր հանրապետությունը ողբերգականորեն կարձանագրի իր վախճանը: 

- Նույն կլանի սպասարկուներն են նաև Ձեր շարքերի պատիվն ու արժանապատվությունն այսօր աղճատող ռազմիկզոհրաբյաններն, ովքեր խորհրդայինից գրեթե ոչինչով չտարբերվող իշխանությունների ընդամենը շարքային սպասարկուներն են: Այդպիսի գծուծներին ինչպե±ս կբնորոշեիք այժմ ...

- Խորհրդավոր քաղբանտարկյալներից ոմանք ներկա իշխանություններին արջի ծառայություն են մատուցում, ինչը պարադոքսալ է թվում շատերին և կասկած առաջացնում վերջիններիս հայրենասիրության և առհասարակ այլախոհ հասկացողության մասին: Ուստի` անհրաժեշտ պարզաբանման կարգով տեղին եմ գտնում այս առթիվ ներկայացնել իմ տեսակետը: Այլախոհությունը կենսակերպ է, իսկ այլախոհը պահանջատեր քաղաքացու տեսակ: Այլախոհը պետք է ապրի գեղեցիկ, բայց ոչ բարեկեցիկ և իր ապրելակերպով ու բարոյական կեցվածքով չպետք է տարբերվի հասարակության ընչազուրկ խավից: Նա քաղաքացու այն տեսակն է, ով պետք է անվերջ պայքար մղի իր հողի աշխատավորության ու բանվորական զանգվածների բարօրության համար: Երբ անցյալում նման հայացքներ դրսևորելու պատճառով դատապարտված անձը ներկայումս դառնում է իշխանության կրողն ու սպասավորը, դադարում է այլախոհի արժանապատիվ կոչումը կրելուց և կոչվում է խամաճիկ, որը հանուն անձնական հարստության միանում է ժողովրդին կեղեքող ու հարստահարող դասին: Սա ենթադրել է տալիս, որ նա անցյալում եղել է գծուծ սոցիալական բողոքական:

- Այդ դեպքում` այս վարչախմբի անկումը ե±րբ կդառնա իրական և ինչպես:

- Գործող իշխանությանն արժե խորհել, թե ինչո±վ է պատճառաբանված իշխանափոխության ցանկությունը ժողովրդի մեջ: Չէ± որ օրըստօրե ավելի մեծ չափերի է հասնում արտագաղթողների թիվը: Հեռանում է մտավորականությունը, ամայանում է երկիրը, ավելանում են աղքատությունն ու գործազրկությունը: Ցավալի է նաև այն, որ այսօր ցանկացած պետական գործչի մահը ոչ միայն չի տխրեցնում հասարակությանը, այլև երբեմն խրախճանքի առիթ է տալիս: Մինչդեռ` ուրիշ երկրներում նման դեպքերում համաժողովրդական սուգ է հայտարարվում, իջեցվում են պետական դրոշները: Եվ վերջապես` ինչո±ւ է ցանկալի մութ ու ցուրտ տարիներին նախագահած Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վերադարձը: Այս վերաբերմունքը հետևանք չէ միայն երկրի տնտեսական նահանջի: Սա վկայում է անպայման տիրող քաղաքական վերնախավի հեղինակության անկման մասին:

- ՙՄարտի 1՚ իրականացնողներն ու արյան վրա իշխանական աթոռակին բազմողները խաղաղ ճանապարհով երբևէ կզիջե±ն իրենց դիրքերը:

- Հայաստանում այժմ արդեն բնական ճանապարհով, այսինքն` խաղաղ ցույցերի միջոցով իշխանափոխություն տեղի ունենալ չի կարող: Ղարաբաղյան կլանը ամեն հնարավոր ու անհնարին գործողությունների կդիմի հայաստանաբնակ հայերի միջև թշնամանք սերմանելու համար, որպեսզի ներքին առճակատման պայմաններում կարողանա պետության կառավարման ղեկն իր ձեռքում պահել: Սա պետք է գիտակցի տեղաբնակ հայությունը: Հակառակ պարագայում` Սերժիկ Սարգսյանի վերընտրվելուն հաջորդելու է Ռոբերտ Քոչարյանի նորոգ իշխանավարությունը, և Հայաստանը մնալու է հորդայական ասպատակության հավերժական թիրախ: Ինչպես գիտենք, դեռևս խորհրդային կարգերի օրոք Ղարաբաղի հայության կոմունիստ ներկայացուցիչները հանդիսանում էին ռուսական մեծապետական շովինիզմի սպասավորները Հայաստանում: Նրանց մեծ մասը ձևավորում էր չեկան և կուսակցական ապարատը, իսկ գլխավոր էմիսարն անպայման ազգությամբ ռուս էր, Մոսկվայից առաքված, որպես ՀԿԿ երկրորդ քարտուղար: Այսօր կրկին Հայաստանը հանձնված է Ռուսաստանին` իբրև ՙԳույք` պարտքի դիմաց՚ և մեր երկրում դարձյալ հաստատված է Ռուսաստանի հեգեմոնիան, որի բարոյական նեցուկը ղարաբաղյան կլանն է: Այնպես որ, թույլ չտանք Սերժիկ Սարգսյանին վերընտրվել, նույնիսկ եթե վերջինս դարձյալ ստանա Մոսկվայի ՙդաբրոն՚: Ափսոս է հայ ժողովուրդը:

Զրուցեց` Սարգիս ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ

Հայաստանը` ռուսական սալի ու թուրքական մուրճի միջև …

Պողոս Սիմոնյանը պատմական գիտությունների դոկտոր է, զբաղվել է ինչպես մանկավարժական, այնպես էլ` գիտական աշխատանքով: 70-ականներից աշխատել է Ռուսաստանի կայսրության արտաքին քաղաքականության արխիվում, արևմտահայության կոտորածների մասին ձեռք բերել հարյուրավոր նյութեր, որոնք էլ օգտագործել է թեկնածուական, ապա դոկտորական ատենախոսություններում: Անդրադարձել է աբդուլհամիդյան կոտորածներին, արևմտահայության գաղթին դեպի Ռուսաստան, ռուսական մամուլում հայկական կոտորածների արձագանքներին և Հայկական Հարցի հանդեպ ռուս հասարակական մտքին: ՙՀայկական Հարցը և ռուս հասարակական միտքը 19-րդ դարի 90-ական թվականներին՚ թեմայի շուրջ նրա հետ զրուցում ենք ռուսական տրամադրությունների մեկ դար առաջվա և այսօրվա աղերսների, չբեկվածության դժգույն վիճակների ու խնդիրների մասին:

- Պարոն Սիմոնյան, 19-րդ դարի 90-ականների և 21-րդ դարասկզբի ռուս հասարակական միտքն. այնժամ` աբդուլհամիդյան ջարդերի, այժմ` ղարաբաղյան խնդրի վերաբերյալ, տարբերվո±ւմ են իրարից:

 
- Այն ժամանակ ռուս հասարակական միտքը երկփեղկված էր: Խորհրդային տարիներին բոլոր ազգերի պատմաբաններն առանձնացրել են ցարիզմն ու ժողովուրդը` դեմոկրատական Ռուսաստանն ու բռնակալ ցարիզմը: Ռուսաստանը սուլթանական կառավարության վրա իշխելու և եվրոպական մեծ տերություններին Թուրքիայից և Մերձավոր Արևելքից դուրս մղելու, հայկական բարձրավանդակի վրա իշխելու համար սուլթանին մեղրածոր խոսքերով էր դիմավորում և մեղրաբլիթներ էր տալիս, իսկ Հայկական Հարցում ընդունել էր բոլորովին հակառակ կողմնորոշում, քան էր 19-րդ դարի 70-ական թվականներին: Հակառակ ցարական կառավարության, ռուսական դեմոկրատական հասարակությունը, առաջադեմ մտավորականությունը և բազում լրագրեր հանդես են եկել հայ ժողովրդի պաշտպանությամբ` քննադատելով ինչպես ցարիզմի անձեռներեցությունը հայկական կոտորածների խնդրում, այնպես էլ` թուրքական կառավարության վայրագությունները և մեծ տերությունների անխիղճ վերաբերմունքը Հայկական Հարցում:
Ինչ խոսք, այժմ էլ` երբ երևույթները դատում ենք գրեթե մեկդարյա հեռվից, արցախյան հարցում Ռուսաստանը շարունակում է կողմնորոշվել ոչ թե փոքր ժողովուրդներին սատար կանգնելու, նրանց գոյակցությունն ապահովելու խնդրով, այլ` իր ազգային, պետական շահով, նայած թե` այդ պետական շահն Արցախում այս ընթացքում ինչպե±ս է դրսևորվում` հօգո±ւտ Ռուսաստանի, թե` ընդդեմ … Առաջին դեպքում` ռուսական կառավարությունը հայամետ է, երկրորդում` դառնում է հակահայ: Այժմ էլ` նախորդ դարի նման Արցախն է հայկական հարցի տեսքով ռուսական սալի և թուրքական մուրճի միջև: Հյուսիսը մշտապես կողմնորոշվում է իր ազգային շահով, իսկ այժմ այդ շահը նավթն է` դրա երակը որտեղո±վ կանցնի` դա կխանգարի± ռուս – ադրբեջանական հարաբերություններին, Ռուսաստանը Հայաստանի կողմն է, կխանգարի± հայ – ռուսական հարաբերություններին` Ռուսաստանն Ադրբեջանի կողմն է:

- Իսկ 19-րդ դարավերջի ռուսական մտքի դիրքորոշումների փոփոխությունները պայմանավորվա±ծ էին հայ քաղաքական մտքի ձևափոխմամբ` ի դեմս ՌԱԿ -ի ու ՀՅԴ-ի ստեղծման:

- Այո’: Ցարիզմի Հայկական Հարցով մինչև 1912 թ. կողմնորոշումը պայմանավորված էր քաղաքական խնդրով: Նա չէր ցանկանում սատար կանգնել Հայկական Հարցին, որովհետև Թուրքիան կհակադրվեր Ռուսաստանին: Իսկ հայկական քաղաքական կուսակցությունների ստեղծումից հետո, երբ հայ իրականության մեջ ազատական միտքը դարձավ գերակայող և արևելահայությունը փաստորեն Ռուսաստանի համար դարձավ հեղափոխության վառարան` ցարիզմը վախեցավ, որ այն կտարածվի ոչ միայն Արևմտյան Հայաստանում, այլև` Ռուսական կայսրությունում: Այստեղից էլ ցարիզմի խստագույն հակադրությունը հայկական առաջադիմական և հեղափոխական մտքի հանդեպ, ինչը գրեթե նույնությամբ արտացոլվում է նաև այսօր:

- Պարոն Սիմոնյան, ասում եք` Ռուսաստանը չի մտածում փոքր ազգերի գոյության, պահպանման մասին, բայց գերտերությունն ինչո±ւ պիտի մտածի խեղճի, իրեն անընդմեջ քծնողի, չորստակ գլուխ խոնարհողի և իր ռազմավարական նշանակության օբյեկտները թեկուզ ՙԳույք` պարտքի դիմաց՚ իրեն նվիրողի մասին:

- Կովկասը Ռուսաստանի համար ռազմավարական երկրամաս է, որտեղ նա փորձում է հիմնավորվել դեռևս 17-րդ դարից սկսած, երբ կազմավորվեց Ռուսական կայսրությունը: Միշտ ռուսական շովինիզմը կուլ է տվել փոքր ազգերին, սակայն քաղաքական նկատառումներով նաև պաշտպան է կանգնել փոքր ազգերին` օգտագործելով իր հակառակորդների դեմ: 2008 թ. օգոստոսի կովկասյան պատերազմը Հարավային Օսեթիայի և Աբխազիայի կողմից Վրաստանի դեմ դրան բնորոշ դրսևորումներից մեկն է: Փաստորեն` Ռուսաստանը դարձավ փոքր երկու ժողովուրդների սատարն ու պաշտպանը: Սա ոչ թե Ռուսաստանի անկեղծ ձգտումն է, այլ` ազգային շահը: Նա նույն կերպ է վարվում նաև Լեռնային Ղարաբաղի հարցում, ոչ մի տարբերություն, բացարձակապես` ոչ մի:

- Ռուսական շահի նկրտումներից չէ±ր 20-րդ դարասկզբին ռուս – թուրքական պատերազմում հայ աշխարհազորայիններին իբրև զենք փոխադրողներ օգտագործելուց հետո` Արևմտյան Հայաստանն Օսմանյան Թուրքիային հանձնելը, ինչը մենք շատ հաճախ անվանում ենք ֆիդայական ազնիվ շարժում կամ` ամբողջ 1896 թ.-ից 1923 թ. կոտորածներն ամբողջացնում ենք 1915 թ. ապրիլ 24-ի մեջ:

- Ռուսական սահմանապահ զորաբանակներն սկսած 19-րդ դարի 80 – 90-ական թվականներից, երբ Արևմտյան Հայաստանում սկսվեց ֆիդայական շարժումը, արևելահայ երիտասարդությունը ոտքի ելավ և դարձավ Երկիր գնացող այն խմբերը, որոնք զենք էին փոխադրում ֆիդայիններին զինելու և ազատագրական շարժում սկսելու համար: Սկզբնական շրջանում ցարիզմն աչք էր փակում այդպիսի խմբերի դեմ, որովհետև դա դիտվում էր որպես ռուսական ազդեցությունն Արևմտյան Հայաստանում տարածելու միջոց: Սակայն հետո, 1905 թ.-ին, երբ սկսվեց ռուսական առաջին հեղափոխությունը` ցարիզմն արևելահայ երիտասարդների մեջ թշնամի տեսավ, որովհետև նրանք կարող էին այդ նույն զենքն ուղղել իր դեմ: Ուստի, սահմանապահ կազակների ձեռքով ձերբակալում էր դեպի Արևմտյան Հայաստան տարբեր ճանապարհներով սահմանը հատողներին և հանձնում թուրքական իշխանություններին, բազում խմբավորումների անդամների էլ աքսորում էին Սիբիր: Իսկ 1912 թ. բալկանյան պատերազմից հետո, երբ Ռուսաստանը հայ հասարակության և եկեղեցու խնդրանքով բարձրացրեց Հայկական Հարցը, ցարիզմն ապագա պատերազմում Թուրքիայի դեմ նախապատրաստվելու համար անգամ հնարավորություն ստեղծեց հայ կամավորական գնդերի ձևավորման համար, որոնք մասսայական բնույթ կրեցին ռուս – թուրքական պատերազմի ժամանակ: Ընդհուպ մինչև հայ կամավորները ռուսական առաջապահ գնդերի հետ միասին գրավեցին Արևմտյան Հայաստանի տարածքները, սակայն արդեն 1916 թ.-ին ցարիզմը կամավորական գնդերը ցրեց և միացրեց ռուսական բանակին` դրանց մեջ ևս իր դեմ ապագայում վտանգ տեսնելով: Մեծ տերությունների հիմնական քաղաքականությունն է` օգտվել փոքր ազգերի և’ ֆիզիկական ուժից, և’ մտավոր կարողություններից, իր ազգային շահն իրագործելու համար: Այժմ էլ` Ռուսաստանը փորձում է իր ազդեցությունը պահպանել հետսովետական բոլոր տարածքներում` ուժի թելադրանքով կամ, իբր, բարեկամական պայմանագրերի կնքումով, այդ տարածքներում ռազմավարական բազաներ ունենալու միջոցով նաև: Այս իմաստով` Հայաստանը Ռուսաստանի համար դարձել է ֆորտ – պոստ Մերձավոր Արևելքում և ՆԱՏՕ-ի անդամ ու հարևան Թուրքիայի սահմանագծում: Ուստի, Ռուսաստանն աշխատում է ամեն գնով հնարավորություն չտալ, որպեսզի ինչպես իր երկրում, այնպես էլ` Հայաստանում չհաստատվեն ժողովրդավարական կարգեր: Ժողովրդավարության դռները բացելու դեպքում անկախություն ձեռք բերած ժողովուրդը նախկինում բռնություն իրագործող երկրի նկատմամբ ընդդիմություն կդառնա: Դրա համար էլ` Ռուսաստանն ամեն կերպ սատարում է Հայաստանի մերօրյա ոչ լեգիտիմ իշխանությանը, իսկ երկրում բարձրացող ընդդիմադիր շարժումները` չստանալով Ռուսաստանի աջակցությունը, դեռևս թույլ են:

- ՌԴ Միգրացիոն ծառայությունը` հատուկ քաղաքականության արդյունքում, այսօր հայաթափում է Հայաստանը, փոխարենը` ծրագրավորված է երեք կազակական ստանցիաներ կառուցել: Կարծես կրկնվո±ւմ է 20-րդ դարասկզբի ձեռագիրը` կազակներն այստեղ անհրաժեշտ են ըմբոստության հնարավոր ալիքները մարելու և ըմբոստներին Սիբիր աքսորելու, հայ ազատագրական միտքը ջլատելու համար:

- Ռուսական ցարիզմը ռուս – թուրքականպատերազմը սկսելով` նպատակ ուներ Արևմտյան Հայաստանի Թուրքիայից զավթած տարածքները վերաբնակեցնել Դոնի կազակներով, ստեղծել առաջանցիկ հատվածային ջոկատներ: Այդ քաղաքականությունն արձագանքվում է նաև մեր օրերում: 2008 թ. ՌԴ վարչապետ Վլադիմիր Պուտինի կողմից ընդունված օրենքը` ՙՀայրենակիցներ՚ ծրագրով արտոնությունների մասին, այդ նույն նպատակն ունի, որպեսզի այդ տարածքները` ինչպես գրում է մամուլը, բնակեցնի կազակներով, ստեղծի ստանցիաներ, փոխարենը` հայ երիտասարդությանը Ռուսաստանում վերաբնակեցնելու պայմանով: Դա պետական հատուկ քաղաքականություն է և Ռուսաստանը երբեք չի կարող հրաժարվել դրանից: Իսկ Հայաստանի իշխանությունները` լինելով ոչ լեգիտիմ, վայելում են իշխանության քաղցր պտուղները: Դա բնորոշ է այն իշխանություններին, ովքեր իշխանության են հասնում թալանի, ոչ լեգիտիմ ընտրությունների և ապօրինությունների միջոցով: Այսպիսի իշխանություններին ձեռնտու է օտարի մշտապես գերակա թաթը Հայաստանի վրա, որպեսզի հնարավորինս երակարաձգվի իր իշխանությունը:

Զրուցեց` Սիմոն ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Անբարեխիղճ արտադրողները կզգաստանան …՚

Աշտարակ կաթ՚ ՓԲԸ գործադիր տնօրեն Ստեփան Ասլանյանի հետ զրուցում ենք ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի կողմից կառավարության նախորդ նիստում հայտարարված պանրագործության ոլորտում երկրորդ փուլով ստուգումների ու կաթնամթերք արտադրող այս ընկերության շուրջ ստեղծված տարակարծությունների մասին:


- Պարոն Ասլանյան, Տիգրան Սարգսյանը հայտարարեց, թե պանրագործության ոլորտում առաջին փուլով կատարվել են ստուգումներ: ՙԱշտարակ կաթ՚ ընկերությունում եղե±լ են ստուգումներ և ի±նչ է արձանագրվել:

- Այո’, խոսքն անցած տարվա նոյեմբերին կատարված ստուգումների մասին է, երբ ընտրվել էր պանիր արտադրողների 100-ից ավելի պանրանմուշ: Հետազոտության արդյունքները փաստում են, որ մեր արտադրանքը եղել է նորմային համապատասխան: Ինչ վերաբերում է ՀՀ կառավարության կողմից վերջերս իրականացվող հսկողությանը, հատկապես` կաթնամթերքի արտադրության ոլորտում, մենք միայն դրական ենք վերաբերվում այդ գործընթացին: Դրանով մի շարք խնդիրներ կլուծվեն: Նախ կզգաստանան անբարեխիղճ արտադրողները և կկարգավորվի ոլորտը, կբարձրանա որակը, արտադրողն ու սպառողն առավել ուշադիր կլինեն և ամենակարևորը` ՙՀայկական պանիր՚ բրենդն ավելի մեծ արժեք ու վստահություն ձեռք կբերի: Մենք, օրինակ, պանիրն արտահանում ենք Ռուսաստան և ԱՄՆ, ուստի` մեր կողմից արտադրվածը համապատասխանում է` թե’ ռուսական, և թե’ ամերիկյան սննդի անվտանգության չափանիշներին: Սակայն բավական է որևէ մեկն ինչ-ինչ զարտուղի ճանապարհներով արտահանի չափանիշներին ոչ համապատասխան հայկական ՙԼոռի՚, և միանգամից կհեղինակազրկվի ամբողջ հայկական պանիրը:

- Լավ, իսկ ի±նչ խնդիրներ կհայտնաբերվեն ստուգումների երկրորդ փուլում:

- Շատ կցանկանամ, որ հայտարարվի անբարեխիղճ արտադրողների անունները, որպեսզի ստվեր չգցվի բարեխիղճ արտադրողներիս վրա: Նոր ստուգումներն, իմ կարծիքով, կբացահայտեն խնդիրներ նաև կաթի հավաքագրման, արտադրության գործընթացներում և վաճառակետերում: Ինչ վերաբերում է վաճառակետերին, ապա չի բացառվում, որ կարող են գտնվել որոշ իրացնողներ, որոնց սպառման կետերում կլինեն պահպանման պայմանների ու կարգի խախտումներ: ՙԱշտարակ կաթ՚-ի արտադրությունն ամբողջությամբ վերահսկվում է, իսկ մեր կողմից բացահայտված անբարեխիղճ իրացնողներին մենք այլևս կաթնամթերք չենք առաքում:

- Արդեն իսկ բացահայտված խնդիրներից, ըստ մեր մերձկառավարական աղբյուրների, այն է, որ արտադրամասերում արձանագրվում է համատարած հակահամաճարակային վիճակ, որովհետև շատերը պանրագործությամբ են զբաղվում խորհրդային ժառանգություն` հսկա շինություններում, որտեղ մաքրվում է միայն բուն արտադրության տարածքը` աչքաթող անելով հավելյալ տարածքները, բարձր առաստաղներից կախված սարդոստայններն ու փոշին: Ինչպիսի±ն են պայմաններն ՙԱշտարակ կաթ՚-ում:

- Մեզ մոտ սանիտարահիգիենիկ պայմանները պահպանվում են ամենախիստ պահանջներով: Մեր բոլոր մթերման կետերի լաբորատորիաները հագեցած են ֆիզիկաքիմիական և միկրոբիոլոգիական հետազոտություններ կատարելու համար ստեղծված սարքավորումներով: Մոտ երեք շաբաթից կբացվի ևս մեկ նոր լաբորատորիա, որն առավել հագեցած կլինի նորագույն սարքավորումներով: Կազմակերպությունում գործում է նաև ներքին վերահսկողության բաժին: Եվ այս ամենը նպաստում է կատարյալ մաքրության ապահովմանը:

- Այս խնդիրներից բացի` հասարակությանը հուզող ամենազգայուն թեմաներից է, թե ինչո±ւ թանկացավ պանիրը: Կարծիք կա, որ 2009 թ.-ի աշնանն արձանագրվել է պանրի ավելցուկ, ինչից խուսափելու համար 2010 թ.-ին պանրագործները խուսափել են մեծ ծավալի կաթ մթերել ու պանիր արտադրել, ինչի արդյունքում էլ` արձանագրվել է պահանջարկ և դա մեղմելու համար ՙԱշտարակ կաթ՚-ն առաջիններից մեկը թանկացրել է պանիրը, որպեսզի փոքր-ինչ մեղմի պահանջարկի ծավալները: Ինչպե±ս եք վերաբերվում դրան կամ` ըստ Ձեզ, ինչո±ւ թանկացավ պանիրը:

- Իրականում պատճառները շատ էին: Այո’, մեկն այն է, որ եղավ արտադրության ավելցուկ, սակայն չկարողացան արտահանել: Հաջորդ տարի կաթի մթերման ծավալները պակասեցին, բայց դրա համար պատճառ հանդիսացան երաշտն ու եղանակային պայմանները: Մյուս պատճառն այն է, որ միջազգային շուկայում կաթի փոշու, կարագի, փաթեթավորման նյութերի ու էներգակիրների գներն էլ բարձրացան, մյուս կողմից` տեղի ունեցավ ինֆլյացիա: Այս գործոնների արդյունքում միանշանակ է, որ պանրի գինը պիտի թանկանար: Չմոռանանք նաև այն փաստը, որ աչք է զարնում այն բրենդի անունը, որն առավել հայտնի է: Ամեն ինչ նախևառաջ կապվում է ՙԱշտարակ կաթ՚-ի հետ, որովհետև մեր բրենդը հայտնի է ոչ միայն պանրով, այլև պաղպաղակի ու կաթնամթերքի հարուստ տեսականիով:

- ՙԱշտարակ կաթ՚-ի շուրջ ստեղծված լրատվական թոհուբոհում դափնվում է նաև այն, թե ինչ որ ստուգումների արդյունքում կաթնամթերքում սոդայի քանակը բարձր է գրանցվել:

- Թերևս` ես ներկայացնեմ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունից ստացված գրությունը. ՙՀայաստանում բացակայում է նման հավատարմագրված փորձարկման լաբորատորիա, որի ոլորտում ներառված լինի սոդայի պարունակություն որոշող ցուցանիշը …՚: Այսինքն, սոդայի պարունակությունը որոշող լաբորատորիա Հայաստանում չկա, ուստի` այդպիսի բան չէր կարող արձանագրվել, իսկ գրության շարունակության մեջ ասվում է. ՙ… վերարտադրող ցուցանիշով փորձարկումը պարտադիր պահանջ չէ, քանի որ այն սահմանված չէ ՀՀ կառավարության … որոշմամբ՚: Միևնույն ժամանակ կուզեի նշել, որ ՙԱշտարակ կաթը՚ կարիք էլ չունի օգտագործել սոդա` կաթի արտադրության մեջ, քանի որ դրա անհրաժեշտությունն ուղղակի չկա:

- Ըստ կանխատեսումների, այս տարի աշնանը պանրագործության ոլորտում կրկին կարձանագրվի արտադրված պանրի ավելցուկ: Ինչպիսի±ն են Ձեր տվյալները:

- Կարող է այդպես լինել, որովհետև հիմա ով փոքրիկ ՙվաննա՚ ունի, և կաթ, պանիր է արտադրում: Ցանկացած գյուղում ու տնտեսությունում համոզված են, որ արտադրված պանիրը կվաճառեն: Դա հանգեցնելու է խնդիրների, թե ի±նչ կլինի` չեմ կարող ասել:

- Կարճ կնկարագրե’ք, ինչպե±ս և ո±ր տարածքներից է ՙԱշտարակ կաթ՚-ը մթերում կաթը, ինչպե±ս է արտադրվում կաթնամթերքն ու հասնում սպառողին:

- Օրերս 50-րդ մթերման կետը բացեցինք: Ամբողջ հանրապետությունում ունենք մթերման խոշոր կետեր և ենթակետեր: Իսկ բուն արտադրությունը կազմակերպվում է Ճամբարակի, Ագարակի և Երևանի կաթնամթերքի գործարաններում ու հասնում սպառողին: Կաթը մթերում և տեղափոխում ենք հատուկ թերմոսային մեքենաներով, որոնց հավանաբար շատերն են հանդիպել ճանապարհներին:

- Կաթնամթերքում նորություն ՙԿովիկ՚-ը գտե±լ է իր սպառողին, ինչպիսի±ն են արդյունքները: Մամուլում կարծիք կար, որ երբ յուղայնությունը ցածր է, ինքնարժեքն էլ պիտի իջնի …

- ՙԿովիկ՚-ը տեղական շուկա մտավ անցած տարվա վերջին և, այո’, արդեն իսկ գտել է իր սպառողին: Առավելությունն այն է, որ դրանում սպիտակուցներն ու կալցիումն ավելի բարձր են, և նախատեսված է նրանց համար, ովքեր գերադասում են ցածր յուղայնությամբ սնունդ օգտագործել: Իսկ յուղայնությունը նվազեցնելու արդյունքում ինքնարժեքը չի կարող իջնել, որովհետև այդ դեպքում սպիտակուցների տոկոսային հարաբերակցությունն է բարձրանում: Մնացած կարծիքները, որ սպրդել են որոշ լրատվամիջոցներ, մեղմ ասած, իրականությանը չեն համապատասխանում:

- Կաթնամթերքի արտադրությունում ներդրումային ի±նչ ոլորտներ կան, որոնք գուցե կհետաքրքրեն Մոսկվայում ապրող մեր հայրենակիցներին:

- Վստահաբար, գյուղատնտեսության մեջ, տոհմային, ֆերմերային տնտեսություններում ներդրումները կտան ցանկալի արդյունք, որովհետև մենք պատրաստ ենք մթերել առավել մեծ քանակությամբ կաթ: Այսօր կաթի փոշի է ներկրվում Հայաստան, ինչը նշանակում է, որ կաթնամթերքի տեղական արտադրողներս դեռևս ամբողջությամբ չենք ապահովում շուկայի պահանջարկը:

- Եվ վերջում. ՙԱշատարակ կաթ՚-ն ունի± կարգախոս, որով առաջնորդվում է:

- Այո’, այս պահին օգտագործվող կարգախոսն է. ՙՍարի կաթի ուժը …՚

Զրուցեց` Սիմոն ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ