ՀՀ առողջապահության նախարարության Անձավաբուժության հանրապետական և ՙԲնաբուժության՚ կենտրոնների տնօրեն Անդրանիկ Ոսկանյանը վկայակոչում է մեզանում առկա էկոլոգիական խնդիրները, որոնք առաջին հայացքից նկատում, սակայն այնքան էլ կարևորություն չտալով քաղում ենք դրանից բխող բացասական խնդիր-պտուղները:
- Դժբախտաբար էկոլոգիա երբ ասում են, հասկանում են զուտ կանաչ զանգվածների, ծառերի պակաս, մեքենաների արտանետումներ, գազեր և այլն, որոնք առավելագույնն են մեր միջավայրում: Մինչդեռ` էկոլոգիան ունի մի քանի ուղություններ, որոնք տեսանելի չեն: Դրանց շատ ուշադրություն չենք դարձնում, բայց դրանք շատ ավելի ուժեղ են ազդում մեր առողջության վրա, քան մեքենաների արտանետած ծխերը: Դրանք են ռադիոհաճախականությունները, մագնիսական դաշտերը, որոնք մեր այսօրվա քաղաքակրթության, զարգացման հիմքում են: Այդ դաշտն այնքան է խորացել, հագեցվել, որ արդեն կան առողջությունը վատթարացնող ազդակներ: Այդպիսի գործոններն էլ միջավայրն աղտոտում են: Հաճախ հիվանդություններ են առաջանում այն մարդկանց մոտ, ովքեր ապրում են բարձր լարման էլեկտրակայանների, էլեկտրական լարերի տակ կամ մոտ: Դրանց ազդեցությունն առաջին հայացքից չի երևում, բայց շատ ուժեղ է: Առաջանում են այնպիսի հիվանդություններ` չարորակ ուռուցքներներից մինչև հոգեկան տարբեր հիվանդությունները: Առանց էլեկտրակայանների մեր կյանքն իհարկե պատկերացնել չենք կարող, առանց բջջային հեռախոսի մեր կյանքն այլևս դժվար է պատկերացնել, բայց մենք կարող ենք, չէ±, չափը չանցնել: Կան և պետք է լինեն նորմատիվներ: Տրանսֆորմատորը բնակելի շենքից պետք է լինի սահմանված հեռավորության վրա: Ալեհաղորդիչ ափսեն` նմանապես, որպեսզի չազդի մարդկանց վրա: Մինչ դրանց տեղադրել-կառուցելը տեխնիկական համաձայնագիր է լրացվում էկոլոգների հետ, սակայն խնդիրներն աչքաթող են արվում:
Երբեմնի փոքրիկ ռադիոընդունիչներին այսօր փոխարինելու են եկել այնպիսի տեխնիկական միջոցներ, որոնցով կարելի է պատ քանդել, տուն փլել: Դրանից դուրս եկող հատկապես ցածր տատանման ձայներն ուղղակիորեն առաջացնում են մարդու ներքին օրգանների ցնցում, խախտվում է բնականոն նյութափոխանակությունը: Հսկա համերգներին հնչող բարձր ձայնը կարծես ունակ է մարդու ներքին օրգանները դուրս հանելուն: Իսկ հատկապես փոքրիկ ՙփլեյերները՚, երբ երիտասարդները դնում են գրպաններն ու ականջակալներով քայլում, չեն էլ պատկերացնում, թե որքան հզոր է դրա վնասը: Դրա արդյունքում առաջանում է լսողության անկում, հոգեկան խանգարում, ինչու չէ` ազդում է նրանց հետագա զարգացման վրա: Նրանցից այլևս Էյնշտեյն չի ծնվի, լուրջ գիտնական չի դառնա: Ներողություն, բայց հավանաբար դա է պատճառը, որ մեր քաղաքական կամ գիտական գործիչները մի տեսակ թերզարգացած են` անցյալի համեմատությամբ: Այնքան էլ նրբանկատ չեն, կարծես կացինով են սարքված, ինչպես Չարենցը կասեր. ՙԿարծես շինված են տապարով..՚:
Քաղաքը պետք է ունենա իր նորմատիվները` և’ ժամային, և’ ձայնային: Գիշերային ժամերին մարդկանց համար փորձանք են դարձել տարատեսակ հրավառությունները: Դրա ձայնային հարվածի ազդեցությունն առավել զգալի է ընտանի կենդանիների մոտ: Եթե ուշադիր լինեք` կնկատեք, որ նրանք անհանգիստ շարժվում են, քանի որ ավելի զգայուն են, մենք ավելի բութ ենք, ավելի դժվար ենք ընկալում, բայց զգում ենք, որ ազդում է մեր վրա: Այդ ցածր ձայնային ալիքները մենք չենք լսում ու ընկալում այնպես, ինչպես օրինակ փղերը միմյանց ձայնն են լսում տասնյակ կիլոմետրեր հեռավորությամբ, որովհետև նրանց ձայնի մեջ էլ կա այդ երանգը: Երևանում սրճարան մտնելը կարծես հանցագործություն է: Երաժշտություն է հնչում, որը անհասկանալի է, թե ինչ ծագում ունի` ո’չ բառն է հասկանալի, ո’չ` մեղեդին: Երաժշտական ձայնասկավառակներ վաճառողներն ուղղակի էկոլոգիական ահաբեկչության են ենթարկում շրջապատի մարդկանց: Սրանք կարևոր խնդիրներ են, որոնց մասին օրենքներն ու նորմատիվ ակտերը պիտի կատարվեն, գործեն, որպեսզի ունենանք առողջ սերունդ:
Հաջորդը. երբ քաղաքը կառուցում են, այն պետք է ունենա իր միջավայրը: Առաջ Հանրապետության հրապարակում մարդու սիրտն ու հոգին բացվում էր, որովհետև շենքերը բարձր չէին ու դրանց թիկունքից դուրսպրծուկներ չկային, երկինքն ազատ էր` տարածության մեջ: Մինչդեռ այսօր ազդեցությունն ուրիշ է, թիկունքից բուսած շենքերը ոչ մի կապ չունեն հրապարակի տեսքի հետ: Դա կոչվում է ճարտարապետական էկոլոգիա: Եթե ուզում ենք, որ սերունդներն ավելի շատ և շուտ հիվանդանան, ապա քաղաքում պիտի շարունակենք անել այն, ինչն արվում է: Փողոցի յուրաքանչյուր սյան վրա շարունակաբար գրված է ինչ որ բան կամ որևէ մեկի նկարն է: Ընթացքում անընդհատ աչքիդ առաջ է, որը կարող է հոգեկան խանգարման ազդակն ունի իր մեջ: Դա գլխավոր ճարտարապետի խնդիրն է, որին ուշադրություն չի դարձնում, ինչպես Հյուսիսային պողոտային, որը շատ գեղեցիկ է, բայց սուր շենքներն ու մոտ բարձրահարկերը մի տեսակ ապառաժների տպավորություն են ստեղծում: Ահաբեկչություն է: Մարդը քայլում է այնտեղ, որտեղ ինքն իրեն թեթև է զգում: Եթե որևէ մեկն ուզում է հայտնվել էքստրեմալ պայմաններում, կարող է քայլել Հյուսիսային պողոտայում: Ես համոզված եմ, որ Թամանյանն այդպիսի նախագիծ չէր արել: Պարզապես թամանյանականը պատվաստեցին բիզնեսի հետ և ունեցանք այս հիբրիդը: Արդյունքում` այսօր արդեն Երևանի կենտրոնն ապրելու համար հարմար չէ: Կամաց-կամաց այն կբեռնաթափվի, բնակիչներն իրենք կլքեն և կգնանան արվարձաններ, քաղաքին մոտ տարածքներ:
Քաղաքում ծառերն ու թփերն էլ պիտի ներդաշնակ լինեն շրջապատի հետ: Դա չպետք է լինի միայն ճարտարապետի նախագծի վրա` Երևանում Մոսկվայի տան օրինակով: Ըստ նախագծի, շենքի կտուրին պիտի եղևնիներ աճեին, բայց չեղավ, որովհետև ծառն աճում է բնական պայմաններում և ոչ արհեստական:
Էկոլոգիան ունի նաև բազմաթիվ այլ էլեմենտներ, որոնք բացասաբար են ազդում մարդու վրա: Դրանցից մեկը նաև մարդկանց վարմունքն է: Քաղաքաբնակներս քաղաքակիրթ չենք ո’չ իրար նկատմամբ, ո’չ շրջապատի: Մեքենան կանգառում ենք որտեղ պատահի, պատուհանից ամեն տեսակի աղբը` ծխախոտի մնացորդից մինչև ամեն ինչ, մեքենայի պատուհանից թափում ենք դուրս: Երևանի բնակչությունը մոտ 1 մլն է, եթե մեծահասակներից յուրաքանչյուրն ամեն օր թեկուզ փոքրիկ թղթի կտոր դուրս նետի պատուհանից, պատկերացնո±ւմ եք, թե ինչի կվերածվի քաղաքը: Մարդիկ չեն հասկանում, որ հաջորդ պահին իրենք են շնչում, ՙվայելում՚ դրա արդյունքը: Քաղաքը պետք է պահել, քաղաքին պետք է վերաբերվել այնպես, ինչպես սեփական տանը: Եթե քաղաքը մաքուր պահենք, առողջ կլինենք, չենք պահում, որովհետև ինքներս այդպիսին չենք: Իսկ քաղաքը չունի ո’չ բնական, ո’չ արհեստական մաքրող միջոցներ: Անձրևաջրերի հեռացման խողովակներն անգամ չեն գործում: Արդյունքում` տարիներով կուտակված աղբ կա քաղաքում: Դա ձմռանը քաղաքը վատ մաքրելու արդյունքն է: Առաջին ձյան հետ պետք է այն հավաքել ու քաղաքից դուրս տանել, այլապես բիզնեսմեննները նետում են ճանապարհի վրա, մեքենաները` մայթի: Փոխարենը` կարելի է հազարավոր տոննաներով փոշի, կեղտ հանել քաղաքից:
Եվ վերջինը` մարդկանց հագուստը: Քաղաքը կարծես մեռելատուն լինի: Ամառն անցավ, գրեթե ոչ մի պայծառ գույներ հագած մարդիկ չտեսանք: Դա նույնպես էկոլոգիա է, կյանքի կենսակերպ: Կարծես գունավոր հագուստ հագնողներն ամաչում են սև հագուստ կրողներից դրա համար էլ չեն ուզում ուրախ հագնվել: Հագուստն ուրախություն է բերում քաղաքին, շրջապատին, լավ էմոցիաներ է հաղորդում: Այս ամենը միասին պիտի արվի, իհարկե` ոչ հրամանով: Պետք է մեր էկոլոգերն այս մասին շատ խոսեն, դաստիարակությունը սկսվի դպրոցից: Մարդը դաստիարակվում է դեռևս մանկապարտեզային տարիքից: Այդ տարիքում նրա հետ ինչպես վարվես, այնպիսին էլ նա կլինի հետագա կյանքում ու հետևաբար` կլինի կամ չի լինի, շրջապատի, էկոլոգիայի և նման խնդիրների հանդեպ ուշադիր ու հետևողական:
Երբեմնի փոքրիկ ռադիոընդունիչներին այսօր փոխարինելու են եկել այնպիսի տեխնիկական միջոցներ, որոնցով կարելի է պատ քանդել, տուն փլել: Դրանից դուրս եկող հատկապես ցածր տատանման ձայներն ուղղակիորեն առաջացնում են մարդու ներքին օրգանների ցնցում, խախտվում է բնականոն նյութափոխանակությունը: Հսկա համերգներին հնչող բարձր ձայնը կարծես ունակ է մարդու ներքին օրգանները դուրս հանելուն: Իսկ հատկապես փոքրիկ ՙփլեյերները՚, երբ երիտասարդները դնում են գրպաններն ու ականջակալներով քայլում, չեն էլ պատկերացնում, թե որքան հզոր է դրա վնասը: Դրա արդյունքում առաջանում է լսողության անկում, հոգեկան խանգարում, ինչու չէ` ազդում է նրանց հետագա զարգացման վրա: Նրանցից այլևս Էյնշտեյն չի ծնվի, լուրջ գիտնական չի դառնա: Ներողություն, բայց հավանաբար դա է պատճառը, որ մեր քաղաքական կամ գիտական գործիչները մի տեսակ թերզարգացած են` անցյալի համեմատությամբ: Այնքան էլ նրբանկատ չեն, կարծես կացինով են սարքված, ինչպես Չարենցը կասեր. ՙԿարծես շինված են տապարով..՚:
Քաղաքը պետք է ունենա իր նորմատիվները` և’ ժամային, և’ ձայնային: Գիշերային ժամերին մարդկանց համար փորձանք են դարձել տարատեսակ հրավառությունները: Դրա ձայնային հարվածի ազդեցությունն առավել զգալի է ընտանի կենդանիների մոտ: Եթե ուշադիր լինեք` կնկատեք, որ նրանք անհանգիստ շարժվում են, քանի որ ավելի զգայուն են, մենք ավելի բութ ենք, ավելի դժվար ենք ընկալում, բայց զգում ենք, որ ազդում է մեր վրա: Այդ ցածր ձայնային ալիքները մենք չենք լսում ու ընկալում այնպես, ինչպես օրինակ փղերը միմյանց ձայնն են լսում տասնյակ կիլոմետրեր հեռավորությամբ, որովհետև նրանց ձայնի մեջ էլ կա այդ երանգը: Երևանում սրճարան մտնելը կարծես հանցագործություն է: Երաժշտություն է հնչում, որը անհասկանալի է, թե ինչ ծագում ունի` ո’չ բառն է հասկանալի, ո’չ` մեղեդին: Երաժշտական ձայնասկավառակներ վաճառողներն ուղղակի էկոլոգիական ահաբեկչության են ենթարկում շրջապատի մարդկանց: Սրանք կարևոր խնդիրներ են, որոնց մասին օրենքներն ու նորմատիվ ակտերը պիտի կատարվեն, գործեն, որպեսզի ունենանք առողջ սերունդ:
Հաջորդը. երբ քաղաքը կառուցում են, այն պետք է ունենա իր միջավայրը: Առաջ Հանրապետության հրապարակում մարդու սիրտն ու հոգին բացվում էր, որովհետև շենքերը բարձր չէին ու դրանց թիկունքից դուրսպրծուկներ չկային, երկինքն ազատ էր` տարածության մեջ: Մինչդեռ այսօր ազդեցությունն ուրիշ է, թիկունքից բուսած շենքերը ոչ մի կապ չունեն հրապարակի տեսքի հետ: Դա կոչվում է ճարտարապետական էկոլոգիա: Եթե ուզում ենք, որ սերունդներն ավելի շատ և շուտ հիվանդանան, ապա քաղաքում պիտի շարունակենք անել այն, ինչն արվում է: Փողոցի յուրաքանչյուր սյան վրա շարունակաբար գրված է ինչ որ բան կամ որևէ մեկի նկարն է: Ընթացքում անընդհատ աչքիդ առաջ է, որը կարող է հոգեկան խանգարման ազդակն ունի իր մեջ: Դա գլխավոր ճարտարապետի խնդիրն է, որին ուշադրություն չի դարձնում, ինչպես Հյուսիսային պողոտային, որը շատ գեղեցիկ է, բայց սուր շենքներն ու մոտ բարձրահարկերը մի տեսակ ապառաժների տպավորություն են ստեղծում: Ահաբեկչություն է: Մարդը քայլում է այնտեղ, որտեղ ինքն իրեն թեթև է զգում: Եթե որևէ մեկն ուզում է հայտնվել էքստրեմալ պայմաններում, կարող է քայլել Հյուսիսային պողոտայում: Ես համոզված եմ, որ Թամանյանն այդպիսի նախագիծ չէր արել: Պարզապես թամանյանականը պատվաստեցին բիզնեսի հետ և ունեցանք այս հիբրիդը: Արդյունքում` այսօր արդեն Երևանի կենտրոնն ապրելու համար հարմար չէ: Կամաց-կամաց այն կբեռնաթափվի, բնակիչներն իրենք կլքեն և կգնանան արվարձաններ, քաղաքին մոտ տարածքներ:
Քաղաքում ծառերն ու թփերն էլ պիտի ներդաշնակ լինեն շրջապատի հետ: Դա չպետք է լինի միայն ճարտարապետի նախագծի վրա` Երևանում Մոսկվայի տան օրինակով: Ըստ նախագծի, շենքի կտուրին պիտի եղևնիներ աճեին, բայց չեղավ, որովհետև ծառն աճում է բնական պայմաններում և ոչ արհեստական:
Էկոլոգիան ունի նաև բազմաթիվ այլ էլեմենտներ, որոնք բացասաբար են ազդում մարդու վրա: Դրանցից մեկը նաև մարդկանց վարմունքն է: Քաղաքաբնակներս քաղաքակիրթ չենք ո’չ իրար նկատմամբ, ո’չ շրջապատի: Մեքենան կանգառում ենք որտեղ պատահի, պատուհանից ամեն տեսակի աղբը` ծխախոտի մնացորդից մինչև ամեն ինչ, մեքենայի պատուհանից թափում ենք դուրս: Երևանի բնակչությունը մոտ 1 մլն է, եթե մեծահասակներից յուրաքանչյուրն ամեն օր թեկուզ փոքրիկ թղթի կտոր դուրս նետի պատուհանից, պատկերացնո±ւմ եք, թե ինչի կվերածվի քաղաքը: Մարդիկ չեն հասկանում, որ հաջորդ պահին իրենք են շնչում, ՙվայելում՚ դրա արդյունքը: Քաղաքը պետք է պահել, քաղաքին պետք է վերաբերվել այնպես, ինչպես սեփական տանը: Եթե քաղաքը մաքուր պահենք, առողջ կլինենք, չենք պահում, որովհետև ինքներս այդպիսին չենք: Իսկ քաղաքը չունի ո’չ բնական, ո’չ արհեստական մաքրող միջոցներ: Անձրևաջրերի հեռացման խողովակներն անգամ չեն գործում: Արդյունքում` տարիներով կուտակված աղբ կա քաղաքում: Դա ձմռանը քաղաքը վատ մաքրելու արդյունքն է: Առաջին ձյան հետ պետք է այն հավաքել ու քաղաքից դուրս տանել, այլապես բիզնեսմեննները նետում են ճանապարհի վրա, մեքենաները` մայթի: Փոխարենը` կարելի է հազարավոր տոննաներով փոշի, կեղտ հանել քաղաքից:
Եվ վերջինը` մարդկանց հագուստը: Քաղաքը կարծես մեռելատուն լինի: Ամառն անցավ, գրեթե ոչ մի պայծառ գույներ հագած մարդիկ չտեսանք: Դա նույնպես էկոլոգիա է, կյանքի կենսակերպ: Կարծես գունավոր հագուստ հագնողներն ամաչում են սև հագուստ կրողներից դրա համար էլ չեն ուզում ուրախ հագնվել: Հագուստն ուրախություն է բերում քաղաքին, շրջապատին, լավ էմոցիաներ է հաղորդում: Այս ամենը միասին պիտի արվի, իհարկե` ոչ հրամանով: Պետք է մեր էկոլոգերն այս մասին շատ խոսեն, դաստիարակությունը սկսվի դպրոցից: Մարդը դաստիարակվում է դեռևս մանկապարտեզային տարիքից: Այդ տարիքում նրա հետ ինչպես վարվես, այնպիսին էլ նա կլինի հետագա կյանքում ու հետևաբար` կլինի կամ չի լինի, շրջապատի, էկոլոգիայի և նման խնդիրների հանդեպ ուշադիր ու հետևողական:
No comments:
Post a Comment