Իմ քաղաքն իմ տունն է ...

Արարատ քաղաքում հուլիսի 3-ին կայանալու են քաղաքապետի ընտրություններ: Առաջադրվել և բավական բարդ ու սուր ընտրապայքարում են երկու թեկնածուներ` Արարատի նախկին և գործող քաղաքապետեր Հակոբ Թովմասյանն ու Աբրահամ Բաբայանը: Հակոբ Թովմասյանն այժմ ՙԱրարատ ԲԿՏ՚-ի տնօրենն է: Նրա հետ հանդիպեցինք գրասենյակում և զրուցեցինք ընտրությունների ընթացքի, խնդիրների մասին: Նրան ուղղեցինք նաև բակերում մեր զրույցների ժամանակ իրեն ուղղված հարցադրումները:

 
- Պարոն Թովմասյան, սկսվել է նախընտրական քարոզարշավը, ինչպե±ս է ընթանում այն:

- Ես հանդիպում եմ անհատ քաղաքացիների ու կոլեկտիվների հետ: Քարոզչությունը նորմալ է ընթանում: Միակ մտավախությունը, որ կա բոլոր ժամանակներում` ընտրակեղծիքներն են, այլ կերպ ասած` ընտրակաշառքը, որ թուլացնում է ոչ միայն համայնքը, պետությունն, այլև ընդհանրապես մարդու տեսակը: Ի վերջո, խնդիրն իմ քաղաքապետ լինել - չլինելը չէ: Պարզապես` նմանատիպ երևույթները պետք է արմատախիլ արվեն: Դա պիտի անենք բոլորս միասին, բնակիչը, ընտրողը, քաղաքացին, ավելի շատ` պետությունը: Այսպես շարունակելը հղի է ծանրացուցիչ հանգամանքներով: Այլապես` կարելի է ընտրվել քաղաքապետ, աշխատանք չանել, որովհետև ընտրակեղծիքներով ընտրությունից հետո կողմերից և ոչ մեկը մյուսի հանդեպ պարտավորություններ չունի: Այդպես կարելի է ընտրություններից մի քանի ժամ առաջ մի տեղ վրան ամրացնել, ընտրողների ցուցակը փակցնել, ըստ այդմ` գումար բաժանել և ընտրվել քաղաքապետ: Այսպես` ծրագրեր ներկայացնելը, մարդու հետ մարդավարի վարվելը կդառնա անիմաստ:

- Այդ դեպքում` այս պայմաններում, ինչո±ւ որոշեցիք առաջադրել Ձեր թեկնածությունը ...

- Ես չէի կարող տեսնել, թե ինչ է կատարվում իմ քաղաքում և ձեռքերս ծալած նստել, երբ աչքիս առաջ է ամեն ինչ: Վերջին հաշվով` պետք է լինի մեկն, ով կասի` բավակա’ն է, չի’ կարելի: Ես, որպես Արարատ քաղաքի բնակիչ, կտրականապես դեմ եմ գործող քաղաքապետին: Նախորդ ընտրություններում կարծես կարգախոս էլ ունեի` ընտրեք ում ուզում եք, ոչ իրեն և նշում էի, թե ինչեր կարող է անել: Ցավում եմ, բայց իմ կանխատեսումները 100 տոկոսով իրականացան: Միայն չէի կանխատեսել, որ կարող է վաճառել քաղաքապետարանի վարչական շենքի նիստերի դահլիճը, դա էլ եղավ:

- Բայց, ներեցեք, գործող քաղաքապետն էլ Ձեզ է մեղադրում, որ այն տարիներին, երբ Դուք էիք քաղաքապետ, վաճառել կամ սեփականաշնորհել եք քաղաքի կենցաղի տունն ու հանրախանութը:

- Ես ի±նչ կարող եմ ասել մի մարդու, ով չգիտե, որ դրանք երբևէ համայնքային սեփականությունը չեն եղել: Ձեր նշած երկու օբյեկտներն էլ եղել են գերատեսչական նշանակությամբ տարածքներ և վաճառվել են ՀՀ կառավարության համապատասխան որոշումներով: Ավելին, երբ դրանք ներառվել են ՀՀ կառավարության ապապետականացման ցանկում, այդ տարիներին ես քաղաքապետ չեմ եղել: Հիմա էլ` նա հայտարարում է, թե ամեն ինչ անելու եմ, որ քաղաքից արտագաղթ չլինի: Միայն ասելով չէ: Եթե նա մտածում է արտագաղթը կանխելու մասին, ապա թող իր որդուն` ի դեպ, անմիջապես քաղաքապետ ընտրվելուց հետո, չհեռացներ հարազատ քաղաքից: Իսկ եթե կարիքը զգացվի` կարող եմ չակերտներ բացել, թե ի±նչ հիմունքներով է քաղաքապետի որդին ապրում Ֆրանսիայում: Եվ ընդհանրապես` բոլոր օբյեկտների կեղծիքով սեփականաշնորհման և դրանց փաստաթղթային ձևակերպումների մասին, ես դիմել եմ ՀՀ նախագահին, դատախազությանը: Գործն ընթացքի մեջ է, ես գնալու եմ մինչև վերջ, անգամ եթե հարկ լինի մինչև եվրոպական դատարան:

- Դուք ՙԱրարատ ԲԿՏ՚ տնօրենն եք: Քաղաքացիները դժգոհում են, թե ժամանակի կենցաղսպասարկման համար վարձավճարները հիմա դատական հայցով եք պահանջում, ճի±շտ է արդյոք:

- Նախ` ես ցավում եմ, որ հարազատ քաղաքի բնակչության հետ ստիպված եղա խոսել դատարանում, խնդրի լուծումն ակնկալել դատարանից: Պարզապես` այս ընկերության բաժնետերերը, որոնց հետ ես որևէ կապ չունեմ, որոշեցին նախ դիմել գործող քաղաքապետին, որպեսզի նա ընդունի պարտքերը ինչպես որ նախկինում 26.05.98 թ.-ի Արարատի ավագանու թիվ 5 որոշմամբ քաղաքապետ Գագիկ Գասպարյանը հանձնել էր ընկերությանը պարտքերը: Այսօրվա գործողն էլ` նախ բնակիչներին ասել էր, թե մի վճարեք պարտքերը, ես կմարեմ, ապա` հրաժարվեց դա անել: Վերջում հայցելով բնակիչների ներողամտությունը, նշեմ, որ մենք ոչ իրավաչափ գործողություններ չենք իրականացրել: 

- Լավ, ընտրապայքարում ի±նչ եք խոստանում արարատցիներին ...

- Առաջինը. խոստանում եմ, որ Արարատը կլինի մրցունակ համայնք, կունենանք մրցունակ կադրեր: Սոցիալական լարվածությունն այս քաղաքում անհամեմատ կնվազի: Դա քաղաքային իշխանությունների մեղքը չէ, սա արդյունաբերական բնակավայր է, ի տարբերություն մյուս քաղաքների, այստեղ գյուղատնտեսական հողեր չկան: Իսկ արդյունաբերականն` ամենաարագ զարգացող և միևնույն ժամանակ` ամենաարագ ետընթաց ապրող բնակավայրերից է: Այսօր քաղաքի ամբողջ արդյունաբերությունում աշխատում է ընդամենը 2 հազար քաղաքացի: Այս պայմաններում միջազգային դոնոր կազմակերպություններին չներգրավելը, պարզապես` աբսուրդ է:
Ժամանակին մենք բոլոր արարատցիներին ոռոգման ջուրը տալիս էինք բացառապես անվճար` 1994 - 2007 թթ., որովհետև գործ ունեինք սոցիալական խավի հետ: Բացի այդ` Արարատում լուրջ բնապահպանական հիմնախնդիր կա, իսկ ոռոգման ջրով ապահովվածության պայմաններում մարդիկ ծառեր էին տնկում, բուսականություն աճեցնում: Ոռոգման ջուրը նաև զբաղվածության խնդիր է լուծում, մարդը բանջարեղեն է աճեցնում, վաճառում և ընտանիքի նվազագույն խնդիրները հոգում: Եվ մյուսը` հանրակացարանային տնտեսություններում առավել քան սոցիալական անապահով վիճակ է, այս ընթացքում` ոչ մի ներդրում չի արվել: Մինչդեռ` մենք նրանցից ոչ մի դրամ կենցաղային վարձ չէինք գանձում: Այսօր բոլորին համահավասար հարկում են:
Հիմա խոսում են, թե իբր, ժամանակին մանկապարտեզ եմ սեփականաշնորհել: Այդպիսի բան չկա և չի կարող լինել: Այն մանկապարտեզը, որի մասին խոսում են, եղել է Արարատի ցեմենտի գործարանի ենթակայությամբ և մինչև 2002 թ. աշխատողները վերջնահաշվարկ են ստացել գործարանից: Ավելին` ժամանակին բարեգործական ճաշարան էր գործում ծերերի համար, որ իրականացվում էր ՙԱռաքելություն Հայաստան՚ ՀԿ-ի հետ համատեղ, հիմա` փակվել է:
Իմ քաղաքապետ եղած տարիներին, նաև իմ թիմի աշխատանքի արդյունքում բազմաթիվ միջազգային կազմակերպություններ ծրագրեր էին իրականացնում Արարատում: Անցած տարիներին` գործող քաղաքապետի օրոք, ամբողջովին շեղվել են նորմալ այդ ուղուց: Ավելին` ոչ մի ֆինանսական դոնոր կազմակերպություն ներգրավված չէ քաղաքային իշխանությունների կառավարման գործընթացներում: Նրանք և’ փորձ ունեն, և’ ուսուցանում էին, և’ ինչու չէ, նաև ֆինանսական ներդրումներ էին կատարում, որի կարիքը հանրապետության բոլոր քաղաքները, առավել ևս` իմ քաղաքը շատ ունի: Բոլոր ծրագրերը դուրս են մնացել: Ես հիմա էլ աշխատում եմ միջազգային ծրագրերով և չընտրվելու դեպքում ոչինչ չեմ կորցնի:
Գործող քաղաքապետը հրապարակավ քննադատում է անգամ ինձնից առաջվա քաղաքապետ Գագիկ Գասպարյանին, որի կառավարման օրոք` նա ՀՀՇ-ի թևի տակ էր գործում: Փոխարենը` ես գնահատում եմ պարոն Գագիկ Գասպարյանի աշխատանքը, ով կառավարել է անհամեմատ ծանր ժամանակահատվածում, երբ պատերազմ էր, հանապազօրյա հացի խնդիր կար և նա իր բուն պարտականությունները թողած` զբաղվում էր նմանատիպ հարցերի կարագվորմամբ` ի բարօրություն արարատցիների: Նախորդներին չգնահատելը սովորական երևույթ է դարձել գործող քաղաքապետի համար, մինչդեռ` այդպես չի կարելի: Այնժամ` ես կոմունալ ծառայության տնօրենն էի և Արարատ քաղաքը կանաչապատման ու սանիտարական մաքրության արդյունքներով` հանրապետությունում առաջին մրցանակն է ստացել:

Այժմ էլ, աղբահանությունը քաղաքում իրականացվում է 120 դրամով, երբ ես քաղաքապետ էի, 80 դրամ էր: Առաջարկել եմ բազմիցս, որ բաց ու թափանցիկ մրցույթ հայտարարեն, մենք կրկին պատրաստ ենք 80 դրամով իրականացնել այդ ծառայությունը` չեն անում: 

- Այնուամենայնիվ, Արարատի քաղաքապետի ընտրություներում կանխատեսվում են բախումներ, խնդիրներ ընտրությունների օրը: Այդպիսի նախադրյալներ կա±ն:

- Իմ կողմնակիցներից այդպիսի բան չի կարելի սպասել: Մերոնք իրենց շատ կոռեկտ են պահում, հակադիր խոսակցություններին վերաբերվում ենք հումորով: Այդպես եմ խնդրել անել բոլոր թիմակիցներիս: Ընտրապայքարում մեր մի աչքը կույր, մի ականջը խուլ պետք է լինի: Ոչինչ, մենք այս քաղաքում ենք ապրում և ամեն ինչն ընտրություններով չի պայմանավորված: Եթե թեկնածուն իր ուժերի վրա վստահ է, եթե հավատում է, որ բնակիչն իրեն արդար ճանապարհով կընտրի, թող իրեն թույլ չտա փող բաժանել:

- Արարատում կա± քաղաքական կյանք և ո±ր կուսակցություններն են պաշտպանում Ձեր թեկնածությունը:

- Բոլոր քաղաքներում էլ կա քաղաքական կյանք, կան քաղաքական ուժեր: Իսկ քաղաքապետի ընտրությունը քաղաքական չէ, սա տեղական ինքնակառավարման մարմնի ընտրություն է և որևէ թեկնածուի խորհուրդ չէի տա, որ հույսը դնի քաղաքական որևէ ուժի վրա: Ես անկուսակցական եմ և դա ինձ համար խնդիր չէ: Իմ հույսը ժողովուրդն է, ընտրողը, քաղաքացին: Ես հանդիպում եմ, խոսում եմ, բացատրում, խնդրում, կընտրեն` շնորհակալ կլինեմ:

- Քաղաքացին ինչո±ւ պետք է ընտրի Ձեզ, ինչո±վ առաջնորդվի:

- Որովհետև` նա տեսել է, թե ինչպիսի քաղաքապետ եմ եղել, նա գիտի, որ եղել եմ հասանելի, գիտի, որ հնարավորինս ծրագրվածն արել եմ, գիտի, որ հրաշալի ծրագրեր էին իրականացվում քաղաքում, գիտի, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Քաղաքացին շատ - շատ բաներից քաջատեղյակ է:

- Ունե±ք կարգախոս, որով առաջնորդվում եք ...

- Այո’, ինչպես նախկինում. ՙԻմ քաղաքն իմ տունն է՚ և ՙՄիասին շարունակենք սկսած գործը՚: Այս կարգախոսների տակ եմ առաջին անգամ ընտրվել, երկրորդ անգամ` վերընտրվել և այսօր էլ շարունակում եմ ...

- Եվ վերջում. Ձեր կոչն ընտրողներին:

- Իմ ընտրողներին կցանկանայի համբերություն, զգոնություն և, որ քվեարկեն խղճի մտոք: Ինչ էլ խոստանան, ինչ էլ` լինի, մարդը երբ մտնում է ընտրատեղամաս, թող ընտրություն կատարի միայն խղճի մտոք:

Բժշկության բիզնեսմենները

Հայաստանի առողջապահության, մասնավորապես` բժշկության բնագավառում տարօրինակություններ կան: Բանն այն է, որ սկսել են օտար, հայտնագործողների համար նույնիսկ հարազատ երկրներում մերժված մեթոդներ ներգրավել ու բիզնեսի օրենքներով գործադրել Հայաստանում: Բուտեյկոյի, Բուբնովսկու, Արմինե Գրիգորյանի ինչ որ անհայտ մեթոդները Հայաստանի քաղաքացինեը կարևորում են կարծես խորհրդային տարիներին ՙյուգասլավսկի՚ կամ ՙպոլսկի՚ շորեր լինեն: Սա էլ մեր օտարամոլության ու օտարկապկումներից մեկն է: Հիմա հերթով ու հանգամանալից, թե ինչպե±ս են գործում, ի±նչ ծառայություններ են մատուցում, ինչպե±ս են քաղաքացիներին խաբում ու հաշմանդամ դարձնում Երևանում գործող ՙՄեդ Էլլէ՚, ՙԱէրոֆլեքս՚ և ՙՄեդսիստ՚ բժշկա-ֆիթնես անհասկանալի կենտրոնները:

 
Բուտեյկոն եղել է ուկրաինացի բժիշկ և 1952 թ. կատարել է մի հայտնագործություն, որն ըստ ՙՄեդ Էլլէ՚-ում դրանով աշխատող բժշկուհի Երանուհի Խաչատրյանի, շատ անսովոր ու զարմանալի է: Պարզվում է, հիվանդությունների պատճառներից մեկը խորը շնչառությունն է: Բուտեյկոն ունեցել է չարորակ հիպերտոնիա, 25 տարեկանում, Մոսկվայում նրան տվել են մեկ-երկու տարվա կյանք, սակայն ապրել է մինչև 80 տարեկանը: Շունչը պահել է գլխացավերից և ցանկացել է չշնչել, արդյունքում` զգացել է, որ ցավը թեթևացել է: Կամաց շնչելն էլ համարվում է Բուտեյկոյի մեթոդը, որը կիրառվում է ՙՄեդ Էլլէ՚-ում ու դրա համար քաղաքացիները վճարում են երեխաների համար երկշաբաթյա կուրսն ու տարեկան հսկողությունը 55 հազար դրամ, մեծահասակների համար` 70 հազար դրամ: Սովորեցնում են ճիշտ շնչել: Այս մեթոդը 1988 թ. Հայաստան է ներմուծվել Հասմիկ Հակոբյանի ջանքերով, ով Երանուհու համակուրսեցին ու մոտ ընկերուհին է եղել: Պարզվում է, դեռևս խորհրդային տարիներին իշխանությունները ցանկացել են Բուտեյկոյին գժանոց նետել և դա, ըստ Ե. Խաչատրյանի չեն արել, որովհետև նրա հիվանդներից մեկը ԿԿԲ-ի գեներալ է եղել: Կարծում է, որ խորհրդային տարիներին բուժված հիվանդները բազմակարծություն /±/ են ապահովել, քննարկել Բուտեյկոյի մեթոդները: Սա 1997 թ. պարզապես ներդրվել է ՀՀ ազգային առողջապահության նախարարության կողմից և սկսել են աշխատել` սկզբում` Առողջության առաջնային պահպանման կենտրոնում, իսկ այս տարվա հունվարից` ՙՄեդ Էլլէ՚-ում: Արդեն 12 տարի է, փաստորեն, ոմն Բուտեյկոյի մեթոդով Հայաստանի քաղաքացիները մեր խորին համոզմամբ, խորացնում են իրենց բրոնխիալ ասթման: Ովքե±ր են հիվանդները: ՙՄեզ գտնում են մեկը մյուսին ասելով, սկզբում` դժվարությամբ, բժիշկներն էլ քմծիծաղում էին, բայց հիմա իրենք են առաջարկում՚,- մասնավորեց Երանուհի Խաչատրյանը: Դիմողները տառապում են բրոնխիալ ասթմայով, բրոնխիտներով, ալերգիաներով, միգրենով, հիպերտոնիայով և նևրոզներով: Հարցրեցինք, թե ինչո±ւ բրոնխիալ ասթմայով տառապողները չեն դիմում Անձավաբուժության պետական կենտրոն, այլ հենց գալիս են ՙՄեդ Էլլէ՚` Բուտեյկոյի մեթոդով բուժվելու: ՙՔանի որ պատճառը խորը շնչառությունն է, մենք կարգավորում ենք շնչառությունը, վերացնում ենք պատճառը: Եթե մարդը խորը շնչում-արտաշնչում է, ապա նորմայից շատ է արտանետում ածխաթթու գազ, իսկ մարդու ամեն մի բջիջը կարիք ունի 2 տոկոս թթվածնի և 7 տոկոս ածխաթթու գազի: Օդում կա 21 տոկոս թթվածին, իսկ ածխաթթուն` 0,3 տոկոս է: Ածխաթթու գազի մեր պահանջարկը ՙպահեստավորում՚ ենք թոքերի ստորին շերտերում, որտեղից էլ ապահովում ենք յուրաքանչյուր բջիջի դեֆիցիտը` մենք ավելի քիչ ենք արտանետում ածխաթթու գազ, որովհետև նստակյաց կյանք ենք վարում: Արտանետումը պակասում է, արտահանումն` ավելանում, ՙբյուջեն՚ ճեղքվածք է տալիս՚,- բացատրեց բժշկուհին:
Մենք քանիցս ներկայացնելով Անձավաբուժության պետական և ՙԲնաբուժության՚ մասնավոր կլինիկաների տնօրեն Անդրանիկ Ոսկանյանի խոսքը` բրոնխիալ ասթմայով հիվանդների խնդիրների մասին` պարզաբանումներ խնդրեցինք նրանից, ով ՙՄեդ Էլլէ՚-ի բժշկուհու ասածներին ի պատասխան մասնավորապես նշեց. ՙԲուտեյկոն ընդամենն անասնաբույժ է եղել և խորհրդային տարիներին ծանոթացել է հնդկական յոգային: Գաղտնիք չէ, որ երբ մենք ունենք հազի նոպա, պիտի մակերեսորեն շնչենք, որպեսզի հազը հանգստանա, հանդարտվի: Նույնն է, երբ սար բարձրանալիս որքան դանդաղ առաջանանք ու դանդաղ շնչենք, այնքան շուտ ու անհազ կբարձրանանք: Բուտեյկոն ուղղակի այդ մեթոդը վատ իմաստով ծաղկացրեց, բավական հիմար բաներ հնարեց, թե թթվածինը թույն է, իսկ ածխաթթու գազը` փրկություն: Օգտվելով հնդկական յոգայի շնչառական վարժություններից, իր կողմից նորամուծություններ արեց, որոնք ոչ մի կապ չունեն յոգայի բուն ուսմունքի հետ, բայց մարդու վրա ազդում են բացասաբար: Շնչառությունը պահում են, հաշվում, գիտակցորեն զսպում օդափոխանակությունը, ռելաքսացիայի են ենթարկում բրոնխների ցավը և նոպայից դուրս են գալիս: Բուտեյկոյի մեթոդն` ի սկզբանե չի ընդունվել ԽՍՀՄ առողջապահության նախարարության կողմից մինչև Միության վերջին օրերը: Փլուզման եզրին ընդունվեց որպես ձեռնարկ` նոպան թեթևացնելու համար: Բուտեյկոյի մեթոդը ոչ մի կապ չունի բժշկության հետ: Ցանկացած հիվանդ, եթե կարողանա զսպել շնչառությունը, ասթման ավելի թեթև կտանի: Ցանկացած բժիշկ գիտե, որ ասթմայով հիվանդին հանգիստ տեղ և դանդաղ շնչել է պետք, այնպես, ինչպես` մարդու կոկորդը երբ ցավում է, նա աշխատում է թեթև շնչել: Սա բժշկությո±ւն է: Երևի պահանջ է: Բուտեյկոյի մեթոդով այն ժամանակ էլ սկսեցին բիզնես անել, մինչև որ Ռուսաստանում մարդկանց մեծամասնությունը հասկացավ, որ դա սուտ է: Ու այսօր էլ Բուտեյկոյի մեթոդը ՌԴ առողջապահության նախարարության կողմից մերժված և արգելված է Ռուսաստանում, և համարվում է վնասակար մեթոդ: Բժիշկները հիվանդին ներարկում են հորմոն, որը հակաբորբոքային է և հետո միայն շնչական մարմնամարզություն են անում: Դա էլ խաբեության երկրոդ փուլն է, որը հավանաբար կիրառվում է մեզանում: Բուտեյկոյից բացի կան բազմատեսակ նման հեղինակներ` օրինակ. Վասիլևը, տարատեսակ սարքեր, որոնք վնասակար են, որովհետև հիվանդը ժամանակ է կորցնում, իսկ հիվանդությունը խորանում է: Ես գիտեմ 3 դեպք, երբ հիվանդներն այդ պատճառով մահացել են` Ռուսաստանում, Վրաստանում և Հայաստանում: Միայն հորմոնի ներարկումը դադարեցնելու` Բուտեյկոյի մեթոդի պատճառով: Ուստի` եթե ես ՀՀ առողջապահության նախարարությունից ճշտեմ, որ Հայաստանում լիցենզավորել ու Բուտեյկոյի մեթոդով բուժում են, ապա անպայման կառաջարկեմ, որ արգելեն և լիցենզիա չտան: Այլապես` բժշկության մեջ կարելի է օգտագործել ամեն ինչ` և’ եկեղեցի գնալ մոմ վառել, և’ տատիկի մոտ` գլխին աղոթք կարդալ, և’ հիպնոզ անել, և’ պարզապես գնալ փսիխոթերապևտի մոտ, և’ դեղաբույսեր օգտագործել: Ոչ մի տարբերություն: Ինչ վերաբերում է Անձավաբուժությանը, պետք է ասեմ, որ ոչ մի բան ոչինչ էլ չի բուժում, որովհետև բրոնխիալ ասթման չի բուժվում: Այն` ըստ էության, հիվանդություն չէ: Բրոնխիալ ասթման թոքերի կծկման արդյուքնում առաջացող դժվար շունչն է, իսկ դրանք կծկվում են` պաշտպանվելու համար: Ուղակի մարդիկ կան, որոնց մոտ գրգռվածությունը լինում է ոչ հավասարաչափ և հանգեցնում է բարդ վիճակի: Դրա համար պետք է կարգավորել իմունահամակարգը: Երբեմն` երեխաների մոտ նախաասթմային վիճակը կարգավորվում է բնության կողմից և սեռական հասունության ժամանակ պարզապես ասթմայից դուրս են գալիս: Մյուս մասը` հիվանդանում են և բուժման կարիք ունեն` օգտագործելով բնական գործոնները: Իսկ Անձավաբուժությունը կամ ՙգալո-կամերաներն՚ ազդում են իմունահորմոնալ համակարգի վրա: Ազդում են այն օղակների վրա, որոնք հակում ունեն ասթմա առաջացնելուն: Անձավաբուժությունը մեկուսացում չէ: Այն մարդու առողջությունը վերականգնում է հանգստի միջոցով և քաղաքացին արդեն դրսում` գրգռիչ ազդեցության դեմ, գործոնները սկսում են աշխատել, իսկ գործողությունները 10-20 անգամ կրկնելու արդյունքում մարդուն վերադարձնում ենք նորմալ վիճակի: Պետք է ճիշտ պատասխանել գրգռիչներին՚:
Այսքանով` ՙՄեդ Էլլէ՚-ի բժշկական ու բիզնես ծառայությունները չեն ավարտվում: Արդեն տնօրեն Աստղիկ Բեգլարյանի հետ զրույցում պարզ դարձավ, որ հիմնադրվել են ընդամենն այս տարի, որ նա նաև առաջնային ամբուլատոր բժշկուհի է Երևանի թիվ 4 պոլիկլինիկայում: ՙՄեդ Էլլէ՚-ում` ունենք մանկաբույժ, քիթ-կոկորդ-ականջաբան, կլինկական լաբորատորիա, օգտագործում ենք նաև օզոնոթերապիայի մեթոդը՚: Քանի որ մասնավոր է` բոլոր ծառայությունները վճարովի են, միայն խորհրդատվությունը` 3-5 հազար դրամ է` ինչպես նշված էր մուտքի մոտ: Հիմա, երբ Առաջնային ամբուլատոր` պոլիկլինիկ բժշկությունն անվճար է քաղաքացիներն ինչո±ւ են դիմում ՙՄեդ Էլլէ՚` վճարովի կենտրոնին նույն բուժումները ստանալու համար: ՙՈրովհետև մենք ունենք բուժական շնչառության Բուտեյկոյի մեթոդը` միակը Հայաստանում՚,- եղավ տնօրենի միակ պատասխանը: Իսկ մանկաբուժության կամ քիթ-կոկորդ-ականջի հարցո±ւմ. ՙՈւղղակի ընտրում են բժշկին՚: Իսկ ովքե±ր են բժիշկները. ՙԲավականին լուրջ վերապատրաստում ունեցողներ՚: Իսկ նյութատեխնիկական բազա±ն. ՙՆորմալ է` միջինից բարձր՚:
Պարզվում է, խորհրդային բուժհիմնարկների ճարտարապետներն ու նախագծողները հիպերտոնիկ-խելապակաս էին, քանի որ ՙՄեդ Էլլէ՚-ի օրինակով պահանջված է անլուսամուտ և անօդափոխիչ սենյակները` մեկը մյուսի միջով: Ապա ինչո±ւ համար են բարձրահարկ պոլիկլինիկաների շենքերն, այն էլ` քաղաքամայրի կենտրոնական փողոցների վրա: Կարելի է դրանք տեղավորել փոքրիկ, անբնականլույս սենյակներ ու համաքաղաքացիներին բուժել վճարովի, քանզի ինչպես Աստղիկ Բեգլարյանն է փաստում. ՙՊոլիկլինիկայի իմ հիվանդները, որպեսզի հերթ չկանգնեն, ասում են` կարելի± է մենք գանք ՙՄեդ Էլլէ՚: Նրանք ընտրում են հարմարավետությունը, պայմանները, երբ հիվանդը չի սպասում բժշկին, վերջինս էլ` հիվանդին՚: Պարզ և հասարակ, ի±նչ կա որ: Ինչպե±ս են քաղաքացիները գտնում ՙՄեդ Էլլէ՚-ն, պարզվում է, նպաստում է բժիշկների միջինից բարձր մակարդակը: Այդպիսիք չկա±ն պոլիկլինիկաներում` հարցրեցինք. ՙԿան, բայց մեզ մոտ բոլոր հետազոտությունները կատարվում են մեկ կաբինետում: Ստուգվում, բուժում է նշանակվում՚: Ձեզ մոտ կա± բուժսպասարկման որակի երաշխիք հասկացողությունը` շարունակեցինք հարցնել. ՙԴա ինչպես պիտի լինի± որ՚: Բացատրեցինք` պատասխանեց. ՙԲժշկության մեջ ի±նչ երաշխիք՚: Ո±ր չափանիշներով եք աշխատում` հարցրեցինք. ՙՄեբել չենք արտադրում, որ որակյալ-անորակ լինի: Երաշխիքը` հիվանդներն են՚:
Մինչ նյութը տպագրելը` նրանք ցանկություն հայտնեցին կարդալ, իսկ հետո` հրավիրեցին ՙՄեդ Էլլէ՚ պարզաբանման, սակայն այդպես էլ պարզ չդարձավ, թե ինչն ինչպես էին ուզում պարզել: Պարզվեց ընդամենն առողջապահական նյութում քաղաքական ենթատեքստ են փնտրել ու համարել, թե մենք իրենց քննադատում ենք, որովհետև` ուշադիր, իրենց ազգանունը Բեգլարյան է ու մենք` Չոռնի` Գագիկ Բեգլարյանին ուղիղ բան չենք կարող ասել` իրենց միջոցով ենք ասում: Ծիծաղելի է, եթե ոչ ողբերգական: Գուցե բժշկական բիզնես փորձարկումը ուսներից նետելու փո±րձ: Հետաքրքրական էր նաև այն փաստը, որ տնօրեն Աստղիկ Բեգլարյանը պազաբանման համար հրավիրել էր նաև հայրիկին /մանկապարտեզ/` Նորայր Բեգլարյանին, ով վերջին պահին արաժան խմած կատվի պես որոշեց մեզ սպառնալ, թե եթե իմանա, որ այս նյութի թիկունքում պատվեր կա, մեզ կսպանի: Բանն այսքանով չավարտվեց, պարզվեց մեզ անգամ բան ունի ասելու քարտուղարուհին, ով ժամանակին եղել է Վլադիմիր Ավագյանի` համանուն կենտրոնի աշխատակիցն ու ինչ որ բաներ էր փորձում հիշեցնել, ինչը լավ կլիներ պարզեր ինքը` Վալերի Ավագյանը, մենք խնդիր չունենք և չենք ունեցել նրա հետ: Իսկ ՙՄեդ Էլլէ՚-ի հայր և դուստր Բեգլարյաններին պարզապես կասենք. Հարգելիներս, թերթ կարդացեք և դուք հավանաբար կհասկանաք, որ նման նյութեր տպագրելիս այն պետք է կա’մ ՙհետաքրքիր՚ լինի խմբագրության, կա’մ` ընթերցողների համար, ասել է, թե կա’մ վճարովի, կա’մ` սկանդալային: Այսքանը...
ՙԱէրոֆլեքս՚ շնչառական մարմնամարզության կենտրոնի կոմերցիոն տնօրեն Արտյոմ Գաբրիելյանը մասնավորեց, որ իրենք շնչառական մարմնամարզությունն իրականացնում են կենտրոնի ղեկավար Արմինե Գրիգորյանի մեթոդով, որով նա վերապատրաստվել է Լենինգրադում: Մեթոդները ժամանակի ընթացքում թարմացնում են, ինչո±վ` հայտնի չէ, նոր վարժություններ ներառում, ժամանակի հետ են քայլում: Կենտրոնն ամենևին էլ բժշկական չեն համարում, այլ ֆիթնես, ՙհոգեբանի անհատական մոտեցում ենք ցուցաբերում և խմբակային թրեյնինգներ անցկացնում՚: Գերերին նիհարեցնում են, նիհարներին` բերում նորմալ վիճակի, գիտեն և ասում են, որ դրանք առաջանում են նյարդային սթրեսների պատճառով և խնդիրը լուծում են շնչական մարզումներով և մտքի ճկությունը զարգացնելով՚: Հասկացա±ք, եթե Ձեր միտքը ճկուն է ու ճիշտ եք շնչում, ուրեմն` չեք գիրանա ու շատ չեք նիհարի: Եթե ոչ, ուրեմն` պիտի դիմեք անհայտ բժշկությանը` ֆիթնես անվան տակ, որտեղ ոչ միայն ձեր միտքը կճկեն, այլև` շնչառությունը կկարգավորեն հավանաբար` Բուտեյկոյի մեթոդով: Նրանք անգամ հստակ չեն պարզաբանում, թե միջազգային աղանդ հիշեցնող գրոհայիններից ո±ւմ մեթոդն են կիրառում, այն անվանում են Արմինեի անունով: Նոր ծխաշղարշ: Արտյոմ Գաբիելյանի համոզմամբ, ՙմեր մոտից ոչ մեկը դժգոհ չի հեռանում՚: Ովքե±ր են մասնագետները. ՙՄասնագիտությամբ ֆիզիոլոգներ են, ովքեր վերապատրաստվել են Արմինե Գրիգորյանի մոտ՚: Հաշվետու ու լիցենզավորված չեն ոչ մի նախարարության կամ որևէ գերատեսչության կողմից: Իրենց դիմողներին խորհուրդ են տալիս որևէ դիետա չպահպանել, այլ ինչ որ կերպով սահմանափակել սնվելը, եթե դրա անհրաժեշտությունը կա: Սնունդն, ըստ Արտյոմի, առողջության հետ կապված է և սահմանափակման ենթակա չէ: Հետևություն արեցինք, թե ձեզ դիմողները հիմնականում գե±ր մարդիկ են. ՙՏարբեր խնդիրներով են դիմում, որևէ հատված չի գերիշխում՚: Աշխատում են, անվերահսկելի են, ինչ են անում, ինչ չեն անում միայն իրենք ու իրենց դիմողները գիտեն, բայց գոնե ամբարտավան հայտարարություններ չեն անում, ինչպես ոմանք: Կենտրոնի մասնաճյուղ ունեն նաև Կոտայքի մարզկենտրոն Հրազդանում:
ՙ

Ցանցային պատերազմը գործողության մեջ

Ցանցային պատերազմների հետևանքները՚: Այսպիսի վերնագրով հրապարակախոսական հոդվածով Բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Կուրորտաբանության և ֆիզիկական բժշկության ԳՀ ինստիտուտի տնօրեն Բենիկ Հարությունյանը մեր թերթում հանդես է եկել 2006 թ. / N8-115 / 28-6.02-03 /, որտեղ հեղինակը ներկայացնում է ցանցային պատերազմի մարտադաշտերը` քաղաքականություն, հոգևոր կյանք և գիտակրթական ոլորտ, ինչպես նաև դրանց վրա ազդեցության ձևերը, որոնք նպատակ ունեն զոմբիացնելու, մանկուրտացնելու և թիրախ երկրներումª իրենց համար ստեղծելու 5-րդ շարասյունª ցանկացած էտապում որոշակի առաջադրանքներ կատարելու համար: Անցել է երկու տարի: Համաշխարհային ցանցային պատերազմի հետևանքներն պարզ երևում են Բալկաններում, Կիպրոսում, Իրաքում, Աֆղանստանում, Ուկրաինայում, Վրաստանում, իսկ մեզ վրա առարկայորեն զգացինք փետրվարի 19-իցª ՀՀ նախագահական ընտրություններից հետո: Պարոն Բենիկ Հարությունյանը մեկնաբանում է կատարվածն ու հետևություններ անում:

 
-Ի±նչ են պահանջում կողմերը: 

-Նախ, հավասարության նշան դրանց միջև դնել երբեք չի կարելի: Անընդհատ խոսվում է երկու կողմերի փոխադարձ զիջումների մասին: Դրանք իրականում մեկը մյուսի նկատմամբ կողմեր չեն կարող դիտվել: Մեկըª անբասիր կենսագրությամբ, իր ժողովրդին անմնացորդ ծառայած, ընտրված նախագահ է, մյուսըª մեր պետությունը քանդող, ավազակապետ, հանցագործ, ով իր տերերի պատվերն է կատարում: Այս պայմաններում խոսել փոխադարձ հանդուրժողականության, զիջումների մասին արմատապես սխալ դիրքորոշում է, և համոզված եմ` անպտուղ:

- Բայց չմոռանանք, որ Ձեր ասած մյուս կողմը ՀՀ երրորդ հանրապետության հիմնադիր նախագահն է...

- Ոչ մի նշանակություն չունի: Հիմնադիր նախագահը նախագահության էտապում էլ հանցագործություններ է կատարել, անօրինականություններ, կոպիտ սխալներ և դրա համար նա դեռ պատասխան պետք է տա: Ես քանիցս քննադատել եմ նրան իր ժամանակին: Քննադատել եմ և գործող նախագահ Ռ. Քոչարյանին այն բանի համար, որ նա ՀՀՇ-ի և առաջին նախագահի գործունեությանը քաղաքական գնահատական չտվեց, որի արդյունքում ներկան ու անցյալը չտարանջատվեցին և շահարկումների առիթներ տրամադրեցին նրանց: Այսօր էլ նախկին նախագահն իրեն պահում է ինչպես ավազակ, պետություն քանդող, հասարակությանը պառակտող գործիչ: Ո±վ երբևէ կարող էր մտածել, որ մեր առաջին նախագահը կարող է իրեն թույլ տալ ասել, թե ղարաբաղցիները քոչվոր ժողովուրդ են, քոչվոր ժողովրդի հոգեբանությամբ մարդիկ են: Ինչպե±ս կարելի էր ասել` ՙղարաբաղցիներին քշում ենք, նրանց բիզնեսը բաժանում ենք մեր մեջ, երկիրը հալալում ենք՚: Եթե ոչ մեր երդվյալ թշնամիները, ուրիշ ովքե±ր կարող են նման միտք արտահայտել: Այնպես որ, հստակ է, երբեք չի կարելի երկու կողմերի փոխադարձ զիջումների մասին խոսել, քանի որ մի կողմից նա երկխոսության ցանկություն չունի և, մյուս կողմից, երբեք չի կարելի Լևոն Տեր-Պետրոսյանի համախոհներին անվանել ընդդիմադիր կողմ: Նրանց ցանկացած որակում կարելի է տալª մոլորվածներ, ռևանշի գաղափարով համակվածներ, հանցագործներ, որ ուզում են իշխանությունը զավթել, բայց ոչª ընդդիմություն: Սրանց մասին միանշանակ կարող ենք ասել, որ մեր թշնամի պետությունների հատուկ ծառայությունների պատվերն են կատարում, նրանց, ովքեր իրենց ֆինանսավորել են: Պարզ երևում է, որ դրանք դրսից ֆինանսավորված, մի կենտրոնից ղեկավարվող կազմակերպված ուժ են: Ես կարծում եմ, որ ժամանակը կգա, և պարզ կդառնա, որ դրանք ցանցային պատերազմի մեկ շտաբից կառավարվող, հատուկ նպատակով ուղղորդված, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ՙտակը՚ մտցրած ուժեր են: Հիշենք մեր ՙՑանցային պատերազմի հետևանքները՚ հոդվածը: Նրանք նման են ցանցային պատերազմում գործող աղանդավորական կազմակերպություններինª իրենց անհանդուրժողականությամբ, մինչև վերջ գնալու տրամադրվածությամբ, քչից-շատից ճիշտ բաները մանիպուլյացիա անելով, մարդկանց ամենաաննկատ ու նուրբ ձևով կաշառելով, գնելով, մանկուրտացնելով, զոմբիացնելով: Նրանք կիրառում են ամենաժամանակակից տեխնոլոգիաները մարդկանց սադրանքի մղելու, հրահրելու համար:
Այնուհանդերձª մենք պետք է նշենք, որ, եթե չհաշվենք այս զանգվածի պարագլուխներին և մտերիմներին, մյուսները մեր քույրերն ու եղբայրներն են, որոնց պետք է օգնելª իրենց միջից չարությունն ու ատելությունը հանելու և բնականոն կյանքը շարունակելու համար: 

- Ձեր կարծիքով ովքե±ր էին հանրահավաքներում սատարում Լ. Տեր-Պետրոսյանին:

Եթե վերլուծենք Լևոն Տեր-Պետրոսյանին սատարողների նկարագիրը պարզ է դառնում, որ նրանց չի կարելի նույնացնել:
1. Այնտեղ ամենաքիչ թվով մարդիկª իր նոր և հին թիմակիցներն են, ովքեր ծարավ են իշխանատենչության և վրեժխնդրության, ժամանակին օգտվել են իշխանական կերակրատաշտակից և չունենալով արժանիքներ, ժամանակին կարևոր դիրքեր են գրավել իշխանական կառույցում: Այդպիսիք ուզում էին գալ իշխանությանª ոչ թե երկրին ծառայելու, մի բարի գործ կատարելու, այլ իրենց իշխանությունը հաստատելու, երկրի ՙհերն անիծելու՚, մնացածն էլ թալանելու, ընդդիմադիր ազգային ուժերին ոչնչացնելու, երկրից արտաքսելու համար: Սա փոքր խումբ է:
2. Հաջորդ խումբըª ՀՀՇ-ական մնացորդներն ենª իրենց ընտանիքներով, հարազատներով, համախոհներով, որոնց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ժամանակին այս կամ այն ձևով լավություն է արել և դրա դիմաց փոխհատուցում է պահանջում: Սրանք էլ առաջինների նման որոշակի սպասումներ ունեն:
3. Հաջորդ խումբը, ցանցային պատերազմի մեջ ներգրավված, աղանդավորական ծառայությունների, զանազան ֆոնդերի ծրագրերում ներառված, դրամաշնորհային կախման մեջ գտնվող մարդիկ են: Այս մարդկանց ուղեղներին ու սրտերին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի տիրում: Նրանք նրան չեն հավատում: Բայց ինչու± են հանրահավաքների մասնակցում: Որովհետև վախենում են դուրս մղվել դրամաշնորհային ծրագրերից:
4. Մեկ այլ կարգի մարդիկ հանրահավաքներից ուղղակի անմիջական նյութական օգուտ ակընկալողներն են: Անձամբ ականատես եմ եղել, թե ինչպես մարդիկ երթից դուրս են գալիսª փող ստանալուց հետո: Կամª սպասում են, թե գիշերվա համար որքա±ն կտան: Կամª մնալով սնունդ, ծխախոտ, նարկոտիկ և հոգեմետ դեղեր են ստացել, ամեն մեկն իր հետաքրքրությունների սահմաններում: Այդպիսիք չէին հասկանում, որ իրենց օգտագործում են: Նրանք կարծում էին, թե իրենք կարևոր, օգտակար գործ են կատարում, մինչդեռª իրականում հակառակն է:
5. Առանձին խումբ են ընտրություններում իրենց ձայնն ուղղակի վաճառած և հանրահավաքի կարծես աշխատանքի եկող մարդիկ: Ժամը 14-ից հետո հոսք էր սկսվում դեպի օպերայի հրապարակ: Գալիս էին փող ստանալու: Ամեն մեկըª յուրովի: Եթե երեխա էր բերում հետը, դնում ուսերին, այլ փողաչափ էին տալիս, որպեսզի տպավորություն ստեղծեին, թե տեսեք, երեխաներն էլ են մասնակցում: Դրոշակակիրներին այլ բան են տալիս: Այս խմբի մարդիկ այդ գործընթացներին նայում են իբրև միջոցª դրամ վաստակելու համար / 3 - 10.000 դրամ /:
6. Հաջորդ մեծ խումբը այս կամ այն ձևով գործող իշխանությունից դժգոհներն են: Օբյեկտիվ, սուբյեկտիվ, հին ու նոր, տեղի ու անտեղի պատճառներով դժգոհները: Անգամ փոքր և միջին բիզնեսով զբաղվողներ, ովքեր շտապում էին դառնալ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիմակիցները, քանի որ նա խոստանում էր հարկ չհավաքել իր թիմակիցներից:
Ահա այն խմբերը, որոնք հանրահավաքային գործընթացների մեջ որպես գործիք օգտագործվեցին: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը շատ պարզ հայտարարել էր, թե ՙես գործիք եմ, ինձ օգտագործեք՚: Դա մեսիջ էր ուղղված և° ներսի, և° դրսի ուժերին, որոնք հույս ունեին նրան օգտագործել որպես գործիք: Արդյունքումª չար, անհանդուրժող, թշնամական, անվստահության, համազգային բոլոր հիմքերը խարխլող վիճակ: Ոչ մի նախագահ դառնալ ցանկացող մարդ նման գործունեություն չի ծավալի: Երբ ոտքի տակ է դրվում, ոչնչացվում բոլոր բարոյական, նյությական, պետական, համազգային արժեքները, էլ նա գալիս էր ինչի± վրա նախագահ լինելու: Ավերակացն ինչպե±ս թագավորեր: 

- Ի±նչ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն նոր նախագահի կողմից հասարակական լարվածության թուլացման համար:

- Իրականում, եթե իրերին նայենք անաչառ, ակներև է, որ Սերժ Սարգսյանի վարչապետության շրջանում դրական տեղաշարժեր կանª թե° բյուջեի մեծացման, թե° սոցիալական ոլորտին հատկացվող միջոցների, թե° վստահության ու արդարության հետ կապված, թե° կոռուպցիայի դեմ տարվող պայքարի հարցերում: Օրինակ, ես տեղյակ եմ, որ մերª առողջապահության ոլորտում բավականին լուրջ քայլեր են արվել և ամենամեծ, կազմակերպված կոռումպածին երևույթները գրեթե վերացել են:
Ես հեռու եմ այն մտքից, որ գործող իշխանությունները կատարելության հասած են և նրանցից դժգոհելու առիթներ չկան: Դատաիրավական, պետական ամբողջ համակարգը, բյուրոկրատական քաշքշուկները հազար ու մի խնդիրներ են ստեղծում շարքային քաղաքացիների համար: Այնտեղ մարդիկ կան, ովքեր բոլորովին չեն վայելում ժողովրդի հարգանքն ու վստահությունը, մինչդեռ իշխանական թիմի մաս են կազմում: Իշխանական բուրգն արդյունավետ չի գործում և անհրաժեշտ են համակարգային ու արմատական փոփոխություններ: Համակարգային փոփոխությունը հասարակական պահանջ էª կառավարման համակարգի և° էֆեկտիվության բարձրացման, և° վստահության, արդարության վերականգնման առումով: Ես առիթ եմ ունենում շփվելու, լսելու հասարակական տարբեր շերտերի կարծիքները: Բոլորի մոտ ակներև է միակ պահանջըª արմատական փոփոխություններ:
Անհրաժեշտ է նաև հեռուստաեթերը դարձնել հետաքրքիր, պրոֆեսիոնալ, դինամիկ, թափանցիկ, որ մարդկանց հետաքրքրությունները բավարարի հեռուստաեթերը, այլ ոչ թե փողոցը կամ հրապարակը: Հեռուստատեսությամբ հնչում են մտավորականների, գիտնականների կարծիքներ, հանդուրժողականության, ազնվության, բարության կոչեր, ժողովրդին կրթելու, բարոյական արժեքները վերականգնելու համար: Բոլորը ճիշտ են, բայց դրանք ծրագրային, երկարատև գործունեության, ցանցային պատերազմի դեմ իմունիտետ ձևավորելու համար են: Մինչդեռª այսօր նման կոչերով արդյունք չես ապահովի, որովհետև մենք գործ ունենք մոլորվածների, կաշառվածների, անձնական շահեր հետապնդողների, ռևանշի ձգտող մի խառնամբոխի հետ: Նրանցից ամեն մի խմբի նկատմամբ իշխանությունները պետք է համարժեք և արդյունավետ քայլեր ձեռնարկեն: Նախª այս հակաօրինական գործողությունների համար միանշանակ բոլորինª Լևոն Տեր-Պետրոսյանից սկսած, պիտի պատասխանատվության ենթարկել, օրենքի շրջանակներում: Ակնհայտ է, որ տերերը նրա առաջ խնդիր էին դրել. առավելագույնըª ՀՀ նախագահ դառնալ, եթե չստացվիª հարամ անել ամենըª տնտեսությունը, ժողովուրդը, կայունությունը, պետությունը, թուլացնել, որքան կարելի է շատ:
Պետության համար նոր էտապում կարևոր է նաև, որ օլիգարխներն ու կրիմինալ աշխարհը, ժողովրդի համար անընդունելի մարդիկ ազատվեն իշխանական վերնախավից: Հայ ժողովրդի համար անընդունելի մարդիկ, ովքեր վստահություն չեն ներշնչում, պետք է տեղ չզբաղեցնեն իշխանական վերնախավում: Մեզ այլևս պետք են ժողովրդի վստահությունը վայելող, պրոֆեսիոնալ թարմ գործիչներ, ովքեր կձևավորեն բյուրեղյա մաքրությամբ կառավարություն և վերնախավ:

- Ինչպե±ս եք Դուք տեսնում մեր երկրի վաղվա օրը նոր նախագահի իշխանության տարիներին:

- Լարվածությունը թուլացնելու համար նախ հարկավոր է մարտյան իրադարձությունների հետևանքները վերացնել, մեղավորներին պատժել, անցնել բնականոն գործունեության: Ընտրապայքարի ամբողջ ընթացքում ՀՀ նախագահի թեկնածու Սերժ Սարգսյանն իր ասելիքն ասաց ժողովրդին, վերջինիս մտքերը, դժգոհություններն ամբողջությամբ լսեց: Փաստորեն նրա և ընտրազանգվածի հիմնական մասի մոտ առկա է փոխադարձ վստահության մթնոլորտ և այն խարխլելու իրավունք ոչ մեկը չունի: Ես մեծ հույսեր ունեմ, որ մեր նորընտիր նախագահն իր մարդկային տեսակով, բարի, ազնիվ, սկզբունքային, հետևողական կերպարով կարող է համախմբել ամբողջ ժողովրդին և յուրաքանչյուր անձ, առանց պայմանների ինչքան կարող է պիտի օժանդակի:
Ապագային լավատեսորեն եմ նայում, քանզի մենք աստվածային առաքելությամբ ազգ ենք: Այսքան դարեր առանց պետականության, որ կարողացել ենք ապրել ու գոյատևել, երբ տասնյակ ազգեր ոչնչացվել են, պատմության գիրկն անցել, այս ամենն ինձ թույլ է տալիս մտածելու, որ մենք հաստատ առաջ ենք գնալու: Մեր ազգի մտավոր պոտենցիալը, մարդկային գործոնը և նորընտիր, աստվածահաճո նախագահը և այն, որ մենք անցել ենք լուրջ թոհուբոհերի միջով, հղկվել ու իմաստնացել ենք, վստահություն է ներշնչում, որ անպայման զարգացում ենք ապրելու: Էլ չեմ ասում, որ մենք աշխարհում ավելի շատ բարեկամներ ունենք, քանª թշնամիներ: Ես վստահ եմ, որ նորընտիր նախագահն ամեն ինչ անելու է ժողովուրդին չհուսախաբելու համար: Շատ արագ վերականգնվելու է մեր երկրի վարկանիշը: Վստահ եմ, որ նրա ձևավորելիք նոր կառավարությունն ավելի պրոֆեսիոնալ է լինելու, վստահություն ներշնչող և գործելու է շատ արդյունավետ: Վստահ եմ, որ մեր ապագան շատ լուսավոր է:

ՙՋազի ամենամեծ գրավականը սերն է՚

Հարցազրույցª ՙTime out՚ խմբի, ջազ տրիոյի ու կվարտետի դաշնակահար, կոմպոզիտոր Վահագն ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻ հետ:

- Օրինակ. գիտե±ք, թե Օսկար Փիթերսոնը որտեղից է վերցրել իր գործերը: Շատ անհայտ դաշնակահարից, ում շատ քչերը գիտեն. Թենիս Նյուբորն: Վերջերս եմ իրեն հայտնաբերել: Այդպես այնքան երաժիշտներ կա¯ն, ովքեր շատ ավելի լավն են, քան շատ հայտնիները, բայց անուն չունեն և ոչ ոք չգիտի նրանց մասին: Օրինակ, մի դաշնակահար կա Ֆրենկ Հյուվիթ, ում մասին ոչ ոք չիմացավ: Նաª անգամ Հայաստան եկավ-գնաց:

- Ե±րբ էր դա...

- 2001թվին: Եկավ, մի քանի ամիս էլ այստեղ նվագեցª իմ փոխարեն: Ես տուրնեների մեջ էի: Նա շատ հայտնի երաժիշտներից շատ ավելի լավ է նվագում: Մահվանից առաջ ակումբներում նվագելիս մի քանի ձայնագրություններ ունի, հիմա վաճառում են:

- Իսկ Դուք ունե±ք թողարկած դիսկեր, բացի այն, որ ձայնագրել եք Արթո Թունջբոյաջյանի հետ:

- Հա, ՙԿատուներ՚-ն ունենք: Ինքս Նյու Օրլեանի երժիշտների հետ թողարկած երկու ալբոմ ունեմª հենց այնտեղ: Տրիոյով մի քանի գործեր ունենք տարբեր ալբոմներում: Հիմաª ջազ-կվարտետով ենք ուզում ձայնագրություններ անել: Դրանցից միայն ՙԿատուներ՚-ը կա հայաստանյան շուկայում: Մեր շուկան ջազի համար շատ փոքր է, թեևª գրավիչ:

- Իսկ ակումբներում համերգներ տալը բավարարո±ւմ է: Մարդիկ ավելի շատ գալիս են ուտելո±ւ, թեª ջազ լսելու:

- Չէ, լսելու: Ակումբներում լավ է: Տեղեր կան, որ, այո, գալիս են ուտելու և չի հետաքրքրում, թե ինչ ես նվագում: Ամեն մի ակումբից է կախված: Գիշերվա կեսից ենք նվագում, կիրթ մարդիկ են գալիս: Ես սիրում եմ գիշերային ջազի ժամերը:

- Հետևո±ւմ եք հայկական էստրադայի անցուդարձին: Ինչպիսի±ն է այն:

- Ցանկալի կլիներ ավելի շատ կենդանի կատարումներով, նվագախմբերի հետ տեսնեինք այդ աստղերին: Հիմա մի տեսակ երկրագնդից դուրս ենք ու թարս ենք պտտվում: Լավ կլիներ ընդհանուրի մեջ լինեինք, մուտք գործեինք միջազգային շուկա: Չի կարելի Հայաստանի մասշտաբով դառնալ աստղ ու ամբողջ օրը գոռալ: Աստղը երկրի վրա արհավիրք է: Իսկական աստղն այն է, որին բոլորն են տեսնումª ոչ թե մի 74 հոգի: Հետո էդ նույն աստղը գնում է դուրս ու պարզվում է, որ այնքան էլ աստղ չի, չէ±: Կապ էլ չունի աստղի հետ: Նրանք չորս քառակուսու մեջ են աստղ: Այդպես կարելի է ինքնախաբեությամբ զբաղվել: Օրինակ. Կոմիտասն աստղ է, թեª չէ, կամ Բի Բի Քինգն աստղ է, թե... Ծիծաղելի է, չէ±: Մեծերն ամեն ինչ արել են ոչ թե նրա համար, որ աստղ դառնան, այլª որովհետև սիրել են իրենց գործը: Հայտնի դառնալու համար ոչինչ չի կարելի անել: Հաճախ սարքում են հայտնի, որովհետև ուզում են մարդու վրա փող աշխատել: Դա էլ բիզնեսն էª շոուից դուրս:

- Ջազմենի կենցաղը տարբերվո±ւմ է սովորական մարդու կենցաղից և կա± ջազ մտածողություն հասկացողություն:

- Իմ կյանքն իմպրովիզացիաների մեջ է անցնում: Չգիտեմ, թե մեկ ժամից ինչ պիտի անեմ: Նույնն էլ ջազն է: Իմ խառնվածքն է այդպիսին: Իսկ մտածողության հարցում, չգիտեմ, երևի սկզբում մեկը, հետոª մյուսը:

- Բացի նվագելուց դասավանդո±ւմ եք, աշակերտներ ունե±ք:

- Առաջª հա, հիմաª չէ, որովհետև ժամանակի հետ է կապված: Հետո էլª աշակերտները ոչ թե ուզում են իսկապես բան սովորել, այլª մի տեղ գնան աշխատեն: Կիսատ-պռատ, մի երկու բան սովորում են, սկսում նվագել, հետո էլ պարծենում, թե Վահագնի աշակերտն եմ: Մի քիչ ամոթ է: Թեև լավ աշակերտ ունեցել եմ: Գյումրեցի մի տղա կա, ով ամբողջ աշխարհը գրավել էª Տիգրան Ամասյանը:

- Իսկ Ձեր խմբերում կա±ն աշակերտներից:

- Չէ, մենք բոլորս էլ ամեն վայրկյան իրարից սովորում ենք: Սերն է, որ մեզ համախմբում է: Ջազի ամենամեծ գրավականը սերն է, եթե դա չեղավª ոչինչ չի ստացվի: Սերըª թե իրար հանդեպ, թե այն ամենի, ինչը կատարվում է մեր շուրջը: Այդտեղ է մեր ընկերությունը, կյանքը, որտեղ էգոիզմը մի կողմում է: Խա±նդª գուցե, կաª անհատների միջև: Երբեք չի կարելի խանդել, որ քո աշակերտն ավելի լավ է նվագում, քանª դու: Հակառակը, պիտի հպարտանաս դրանով: Պետք չի դրանից վատ զգալ: Թող մի քիչ էլ ուրիշները նվագեն: Էդ էլ հո բենզին չի±, որ մենաշնորհի վերածենք:

- Այսքանը, կա± որևէ բան ավելացնելու:

- Մի քիչ մարդկաց սիրո ու հարգանքի մասին իրար հանդեպ: Մարդիկ թող բարևեն, ժպտան, փոխարենն ընկել են ունենալու հետևից: Ավելի լավ է լինել, քանª ունենալ: Եթե չես լինում, այն ինչը որ ունես քոնը չի արդեն: Հաստատ: Նույնիսկ տաղանդը, եթե մարդ ունի, իրենը չիª տրվել է, նայած թե ինչպես կվերաբերվի դրան: Ըստ այդմ էլª կվերաբերվի քեզ: Այլապեսª կարող է թքել երեսիդ: Ամեն ինչ սիրով պետք է անել:

՚Ստոմատոլագիայում գներն անվերջ իջեցնել հնարավոր չէՙ

ՀՀ առողջապահության նախարարության գլխավոր ստոմատոլոգ, ՙԱվանտա՚ ստոմատոլոգիական կենտրոնի տնօրեն, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Կարեն Գրիգորյանի հետ զրուցում ենք բժշկության այս ոլորտում տիրող իրավիճակի, խնդիրների և անելիքների մասին:

- Պարոն Գրիգորյան, ինչպիսի±ն է Հայաստանում, մասնավորապես` մայրաքաղաքում ստոմատոլոգիայի վիճակը:

- Վերջին տարիներին ստոմատոլոգիայի ոլորտում մեծ ու դրական տեղաշարժեր են տեղի ունեցել: Երկիր են մուտք գործել նորագույն տեխնոլոգիաներ, սարքավորումներ, արմատավորվում են բուժման նոր մեթոդներ և սա արդեն առաջընթաց է: Բացվել և գործում են բարձր որակավորում ունեցող և ժամանակակից սարքավորումներով հագեցված կլինիկաներ: Միևնույն ժամանակ ունենք լուրջ և խորացող խնդիրներ` կապված մասնագետների անթույլատրելի մեծ քանակի, նրանց` հիմնականում Երևան քաղաքում կենտրոնացման և իրականացվող աշխատանքների ոչ միշտ բարձր որակի հետ: Այս և մի շարք այլ խնդիրներ պետք է լուծվեն:

- Իսկ մրցակցությունը ստոմատոլոգների և ստոմատոլոգիական կլինիկաների միջև որքանո±վ է քաղաքակիրթ:

- Ստոմատոլոգիական ասոցիացիաները, առաջադեմ ստոմատոլոգները պարբերաբար բարձրաձայնում են հարցեր մասնագետների անթույլատրելի մեծ քանակի մասին: Տարեկան հանրապետությունում ավարտում են բավականին շատ ստոմատոլոգ-շրջանավարտներ, որոնց կարիքն, իսկապես, մենք չունենք: Նրանք բնականաբար համալրում են մեր շարքերը և թվում է, թե պետք է լինի առողջ մրցակցություն, ինչից միայն կշահի այցելու-հիվանդը: Մինչդեռ` դա այնքան էլ այդպես չէ, որովհետև մրցակցությունը ծավալվում է հիմնականում գնային քաղաքականության շուրջ: Ստոմատոլոգիայում գներն անվերջ իջեցնել հնարավոր չէ: Դա կարելի է անել միայն անորակ նյութեր օգտագործելու կամ մեթոդիկան ճիշտ չկիրառելու դեպքում: Փաստորեն` դրանից հիվանդը չի շահի, այլ միայն սպասարկման որակը կընկնի: Եթե ստոմատոլոգիայի ոլորտում շարունակվի կադրերի աննպատակ ՙարտադրությունը՚, տարիներ հետո մենք իսկապես ավելի վատ հետևանքներ կունենանք:

- ՀՀ գլխավոր ստոմատոլոգն անհա±տ է, թե որոշակի համակարգ, ինստիտուտ:

- Ոչ, գլխավոր մասնագետն ավելի շատ նման է անգլիական թագուհու կարգավիճակին. անվանումը կա, բայց այն հասարակական պաշտոն է, ոչ պետական: Գլխավոր ստոմատալոգն, ինչպես նաև մյուս բուժոլորտների գլխավոր մասնագետները, չունի ամրագրված լծակներ և լիազորությունների կոնկրետ շրջանակ:

- Ստոմոտալոգիայի ոլորտում բազմանուն միություն-ասոցիացիաներ կան: Դրանք որքանո±վ են կարողանում համակարգել դաշտը:

- Այս ոլորտում ստեղծվել է մի իրավիճակ, որ կան 4-5 մասնագիտական միավորումներ: Ըստ էության, բոլորն էլ նույն խնդիրներն են բարձրացնում: Եթե ուսումնասիրենք դրանց կանոնադրությունները` կնկատենք, որ շատ դրական բաների մասին է գրված, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ այդ ասոցիացիաները չեն կարողանում միասին աշխատել: Այստեղ ևս խնդիրներ ունենք: Համակարգված քաղաքականություն չի տարվում, չկա հզոր, մեկ միասնական ասոցիացիա, որը նեցուկ կլինի ՀՀ առողջապահության նախարարությանը` այս ոլորտի խնդիրներն առաջադրելու և լուծելու համար: 

- Մենք հաճախ ենք լուսաբանում ստոմատոլոգիական մեծ ու փոքր կլինիկաների ու ասոցիացիաների գործունեությունը և, ըստ մեզ, նրանց միջև մրցակցությունը հիմնականում ձևավորվում է ատամների իմպլանտացիայի ձևերի և գների, մեթոդների շուրջ: Դրան զուգահեռ հիվանդանոցների դիմածնոտային բաժանմունքների ղեկավարներն են ռենտգեն սարքավորումներ ձեռք բերում, տարանուն կազմակերպություններ ստեղծում ու մասնակցում ոլորտի մրցակցությանը: Այսօր ի±նչ վիճակ է իմպլանտոլոգիայի ոլորտում, ի վերջո, ո±րն է ճիշտը, բա±ց վիրահատությունը, թե±` ճշգրիտ ու մեքենայացված տեղադրումը:

- Իմպլանտոլոգիան համարվում է ստոմատոլոգիայի նորագույն մեթոդներից մեկը և վերջին տարիներին լայն թափով մուտք է գործել նաև Հայաստան: Բնականաբար, մրցակցություն կա, կլինիկաներն ու մասնագետները հետևում են մեկը մյուսին, առաջարկում տարբեր համակարգեր և վարում են տարբեր գնային քաղաքականություն: Շատ երիտասարդներ, նորավարտ բժիշկներ` ցանկանալով զբաղվել ատամնային իմպլանտացիայով, ձեռք են բերում սարքավորում, բայց մոռանում են, որ ամեն ինչի հիմքում պետք է լինի գիտելիքը, ուսումնառությունը: Այստեղ, իսկապես, լուրջ խնդիրներ եմ տեսնում, քանի որ դրանից տուժում է հիվանդը: Պացիենտին տարբեր տեղերում կարող են առաջարկել ոչ շատ որակով իմպլանտներ և ոչ բարձր մակարդակով կարող են իրականացնել նմանատիպ բուժումը: Ես եղել եմ առաջիններից, ով 90-ականների կեսերից սկսել է զբաղվել ատամնային իմպլանտացիայի հիմնախնդիրներով և իմ գիտական աշխատանքն ամբողջությամբ նվիրված է այս ոլորտին: Անցած տարիների ընթացքում կուտակել ենք զգալի փորձ: Ես, օրինակ, վերապատրաստվել եմ` թե’ Միացյալ Նահանգներում, թե` Եվրոպայում, մասնակցել և մասնակցում եմ միջազգային գիտաժողովների: Անձամբ ճանաչում եմ մի քանի մասնագետների, ովքեր իսկապես վերապատրաստվել են արտերկրում, ստացել են բազային գիտելիքներ: Մինչդեռ` շատերն, ովքեր այսօր իմպլանտացիա են անում, չունեն` ո’չ որակավորում, ո’չ փորձ, ո’չ գիտելիք: Դա արդյունք է այն բանի, որ Հայաստանում դեռ չունենք իմպլանտացիայի հետբուհական մասնագիտացում, որտեղ կլինիկական օրդինատորը կարող է ստանալ ստոմատոլոգ-իմպլանտոլոգի որակավորում: Լավ չէ, որ որոշ կլինիկաների ղեկավարներ այս մեթոդը դիտարկում են միայն ֆինանսական հոսք ապահովելու տեսանկյունից: Այստեղ` լուրջ վտանգներ եմ տեսնում:
Ինչ վերաբերում է իմպլանտատների տեղադրման մեթոդներին, ապա կարող եմ ասել, որ տարբեր ձևեր կան և մասնագետն ինքը պիտի կարողանա ճի’շտ ախտորոշել, ճի’շտ պլանավորել, ճի’շտ ներկայացնել հիվանդին և կոնկրետ դեպքի համար ընտրել այն լավագույն մեթոդը, որը կապահովի առավելագույն դրական արդյունք: Իսկ տեղադրման ձևի հարցում. միանշանակ չի կարելի ասել` բաց վիրահատությո±ւնն է ճիշտը, թե` փակը: Դա կախված է կոնկրետ կլինիկական իրավիճակից:

- Ձեր ղեկավարած ՙԱվանտա՚ ատամնային իմպլանտացիայի մասնագիտացված կենտրոնում իմպլանտացիան ի±նչ հիմքերի վրա է դրված:

- ՙԱվանտա՚ ատամնային իմպլանտացիայի մասնագիտացված կենտրոնը հիմնադրվել է 2003 թ.-ին: Մեր հիմնական նպատակը եղել է արդիական տեխնոլոգիաների ներմուծումն ու կիրառումը Հայաստանում: Մեր կլինիկայում այցելուին կարող ենք տրամադրել ցանկացած տեսակի ստոմատոլոգիական բուժում` այսօրվա ամենաբարձր մակարդակով: Թող անհամեստ չհնչի, բայց ժամանակին իսկապես մեծ դեր ենք կատարել. բարձր նշաձողեր սահմանելով` խթանել ենք ժամանակի պահանջներին համապատասխանող մասնավոր սեկտորի զարգացմանը: Մեզ մոտ ուսանելու և վերապատրաստման եկող ուսանող-ստոմատոլոգները տեսել են արևմտյան մակարդակի ստոմատոլոգիական կլինիկայի գործունեություն: 

- Ի±նչ նյութատեխնիկական բազայով և բուժանձնակազմով:

- Կենտրոնն ամբողջությամբ հագեցված է գերմանական ՙՍիմենս՚ ընկերության սարքավորումներով` ատամնաբուժական համասարքեր, թվային ռենտգեն ախտորոշման սարքեր, որոնց թվում նաև թվային օրթոպանտոմոգրաֆ, որոնք հնարավորություն են տալիս նվազագույն ճառագայթման պայմաններում ստանալ ախտորոշային բարձր որակի պատկեր: Թվային ռենտգենի առավելություններից մեկն էլ այն է, որ համակարգչային ծրագիրը հնարավորություն է տալիս կատարել ճիշտ հաշվարկներ, չափումներ, ինչը շատ կարևոր է, մասնավորապես` ատամնային իմպլանտացիայի դեպքում և բարձրացնում է մեր բուժման արդյունավետությունն ու որակը: Օգտագործում ենք ամենահայտնի ընկերությունների նյութերն ու իմպլանտատների, թերևս, ամենալայն տեսականին Հայաստանում: Յուրաքանչյուր դեպք պլանավորվում է` նախքան բուժումն սկսելը, այցելուին լիովին ներկայացվում է այն պատկերը, որը նա կունենա բուժումից հետո և միայն նրա համաձայնությունը ստանալուց հետո սկսում ենք բուն գործունեությունը: Իրականացված յուրաքանչյուր դեպքի համար տրվում են իրական երաշխիքներ: 

- Որքանով նկատեցի, Դուք ոչ միայն տնօրեն եք, այլև` անձամբ մասնակցո±ւմ եք բուժական պրոցեսին:

- Ես կլինիցիստ եմ և չեմ ուզում դառնալ նստակյաց տնօրեն: Սիրում եմ իմ մասնագիտությունը: Ճիշտ է, աստիճանաբար ավելի քիչ ժամանակ եմ կարողանում տրամադրել թերապևտիկ և օրթոպեդիկ բուժմանը, ավելի շատ զբաղվում եմ ատամնային իմպլանտացիայով, բայց հուսով եմ, որ դեռ շատ երկար տարիներ կաշխատեմ որպես բժիշկ, քանի որ տեսնում եմ աշխատանքիս արդյունքը և կարծում եմ` դա գոհացնում է իմ այցելուներին: Դա էլ ինձ աշխատելու ուժ է տալիս:

- ՙԱվանատա՚-ում ունե±ք կարգախոս, որով առաջնորդվում եք:

- Դրանցից մեկը. ՙԱյցելեք մեզ և մենք անպայման կբարեկամանանք՚:

- Պետական տեղամասային պոլիկլինիկաներում, ճիշտ է, ստոմատոլոգիական բուժումը վճարովի է, բայց առաջնային ամբուլատոր բուժսպասարկումն անվճար դառնալուց հետո քաղաքացիների առողջական վիճակը բարելավվե±լ է:

- Որոշ չափով, երևի` այո’, բայց դա շատ հեռու է այն ցուցանիշներից, որ ցանկալի է տեսնել: Նախ` պետպատվերի շրջանակներում իրականացվող բուժման համար հատկացվող գումարները, հատկապես` ստոմատոլոգիայի համար, հեռու են բավարար և բարձր մակարդակի բուժում իրականացնելու համար: Այդ հարցը տարբեր քննարկումների ժամանակ բարձրաձայնել եմ: Հնարավոր չէ այդ գներով լիարժեք բուժել ատամը` օգտագործելով որակյալ նյութեր: Հասկանալի է, դա բխում է երկրի հնարավորություններից: Խնդիրներից մեկն էլ մարդկանց մտածելակերպն է: Հիմնականում քաղաքացիները դիմում են մեզ միայն այն ժամանակ, երբ ՙդանակը ոսկորին է հասել՚, ընթացիկ խնամք, պրոֆիլակտիկ այցեր գրեթե չեն լինում: Այդ իսկ պատճառով առողջապահական համակարգի կազմակերպիչները, պրակտիկ ստոմատոլոգները բավականին մեծ աշխատանք ունեն տանելու բնակչության մոտ սեփական ստոմատոլոգիական առողջության նկատմամբ համապատասխան վերաբերմունքը զարգացնելու ուղղությամբ: Նման մտածելակերպի արմատավորման դեպքում հաստատ կունենանք իրավիճակի բարելավում:

- Գուցե’ օրենսդիր, գուցե’ գործադիր մարմինների կողմից ինչպիսի± միջամտութուն է անհրաժեշտ ստոմատոլոգիայի ոլորտի խնդիրները լուծելու, ինքնագործունեությունը կանխելու համար:

- Հիմնական շեշտը պետք է դրվի շրջանավարտների լիմիտավորման վրա: Պետությունը պետք է սահմանի, թե յուրաքանչյուր ուստարում քանի± ստոմատոլոգներ պիտի ավարտեն պետական և ոչ պետական բուհերը: Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ ստոմատոլոգների մեծ մասը կենտրոնացած է Երևանում, մինչդեռ` որոշ շրջաններում և գյուղերում ստոմատոլոգներ չկան: Ստոմատոլոգներին լիմիտավորելու, մասնագետներին ու կլինիկաներին պարբերաբար լիցենզավորելու դեպքում` ոլորտը կհամակարգվի: Ստոմատոլոգը պետք է ժամանակ առ ժամանակ վերահաստատի իր գիտելիքների մակարդակը: Երևի թե ճիշտ կլիներ ստոմատոլոգիական կենտրոններին շնորհել աստղային կամ կարգավիճակային ինչ-որ չափանիշներ, որպեսզի քաղաքացին կլինիկայի արտաքին տվյալներից կարողանար կողմնորոշվել և հասկանալ, թե ինչ տեսակի ստոմատոլոգիական բուժում այդտեղից կարող է ակնկալել: Այսօր քիչ չեն այն կլինիկաները և անհատ բժիշկներն, ովքեր չունենալով համապատասխան մասնագիտացում և պետական լիցենզիա, իրականացնում են գործունեություն:

- Ինչի± մասին կցանկանայիք խոսել, բայց հարց չտրվեց:

- Վերջին մեկ-երկու տարիներին ՀՀ առողջապահության նախարարությունում ավելացել է հետաքրքրությունը ստոմատոլոգիայի ոլորտի և խնդիրների հանդեպ և արդեն ունենք գործնական քայլեր, որոնք ուղղված են ոլորտը կանոնակարգելուն, ավելի քաղաքակիրթ շրջանակներում գործելուն: Օրինակ. բոլորովին վերջերս Առողջապահության նախարարի հրամանով հաստատվել են համընդհանուր ստոմատոլոգիական բժշկական քարտերի ձևերը` հիվանդներին կլինիկաներում հաշվառելու, մատենավարելու և բուժում իրականացնելու համար: Կարծում եմ` այս և նմանատիպ այլ քայլերով հնարավոր կլինի ոլորտը դարձնել քաղաքակիրթ և ժամանակակից:

Հոմեոպատիա, թե±` շառլատանություն

Հոմեոպատիան, դա մի այնպիսի բժշկություն է, որը նման է ծովի փրփուրներին, որից կախվում են ջրում խեղդվողները: Ըստ հանրապետությունում հայտնի բժիշկ-մասնագետների, այն հիվանդներն, ովքեր այլևս որևէ ելք չեն գտնում հիվանդությունից ազատվելու համար` դիմում են ամենածայրահեղ միջոցների, ինչպես ժողովրդական առածն է ասում. ՙՇնից մազ պոկելն էլ արդար է՚: Այդպիսի բժշկությունը, որքան էլ ցավալի է, պարզվում է, Հայաստան է բերել Երևանի նախագծող-ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի համանուն թոռն, ով Գերմանիայում, թե Շվեյցարիայում հանդիպել է ոմն Հարություն Կուրչուօղլուն, այն էլ երկրաշարժից մի քանի տարի հետո և վերջինիս գերմանացի Սաբինա Ցիմմերմանի հետ բերել Հայաստան:

 
Ըստ հոմեոպատ Մարգարիտա Հարությունյանի, ով ՙփոդրատ՚ աշխատում է Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնում /նախկին Լեչկամիսիայի պոլիկլինիկա/, որպես թերապևտ, Կուրչուօղլուն` ինչպես հատուկ է համատեղ սեփական բիզնես ծավալողներին, վիճել է գերմանուհու հետ, որի արդյունքում մեկը քիչ է, Երևանում գործում են երկու թիմ հոմեոպատներ: Մեկի ղեկավարը ՀՀ առողջապահության նախարարի և Առողջապահության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրենի հովանավորչությունը վայելող Մարիամ Ղարաբաղցյանն է, մյուսինը` ոմն ու հոմեոպատիայում համեմատաբար թույլ օղակ Աննա Ավագյանն, ով գործունեություն է ծավալում Կուրչուօղլու գնած դատարկ բնակարանում: Նրանց մտքերն էլ են խիստ հակասական: Մարիամը համարում է, որ հոմեոպատիա նշանակում է ցավին նման, իսկ Ա. Ավագյանի կարծիքով` ցավին հակառակ: Վերջինս, հավանաբար, ինչ-ինչ մղումներով հոմեոպատիան էլ է թարգմանել կամ` դրանով փորձել է շեղել հոմեոպատիայից հիասթափվածներն և այն անվանել է Նմանաբուժություն: Անգամ` ինչ որ ՙՆորալույս՚ հիմնադրամի օժանդակությամբ ՙՆմանաբուժություն՚ ամսագիր է տպագրել: Հիմա` յուրաքանչյուրի գաղափարների ու մտքերի մասին, մանրամասն:
Մարգարիտա Հարությունյանն աշխատում է լուռ և ծպտված, ինչ որ Էներգո-ինֆորմացիոն բժշկության անվան տակ: Ինչպես երևում է` որքան անվանումը խուճուճ, այնքան` խորհրդավոր: Նա մեզ հետ առանձնազրույցում, հետո` հեռակապով խիստ նյարդային դարձավ, անգամ մեզ խորհուրդ տվեց բուժվել ու հրաժարվեց` սկզբում բանավոր, ապա` բանավոր հարցերին պատասխանել: Այստեղից` թերևս, ակնհայտ է, որ գործ ունենք առավել վտանգավոր շառլատանության հետ, որը բժշկության ոլորտից է: Դա առանձին թեմա է, ու պարտադիր` ոլորտի պատասխանատուների ուսումնասիրության թեմա: Մենք` առավել մանրամասն, կանդրադառնանք ոլորտի բոլոր շառլատաններին համակողմանի բացահայտելուց հետո, որովհետև յուրաքանչյուրի հետ բժշկության բիզնեսի նոր շերտեր է բացահայտվում: Թերևս` թույլ օղակի պայմաններում ցանկացանք որևէ կերպ առանձնացնել Աննա Ավագյանին, նա էլ մեզ չհասկացավ, կամ` մյուսները ներքաշեցին ընդհանուր ճահիճը:
Հոմեոպատիան Հայաստանում ունի 16 տարվա պատմություն, իսկ ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից պաշտոնապես գրանցվել է 2001 թ.-ին: Համեմատության համար նշենք, որ Ռուսաստանում այն երբ է գրանցվել, չգիտենք, սակայն արդեն երկու տարի է պաշոնապես արգելված է: Մենք ստացել ենք ՌԴ առողջապահական կազմակերպությունների պաշտոնական գրությունն այդ մասին: Հայաստանի հոմեոպատիայի միջազգային ասոցիացիայի ղեկավար Մարիամ Ղարաբաղցյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, թե հոմեոպատիան Հայաստան է բերել գերմանացի Սաբինա Գիմմեդմանը, ով 16 տարի գալիս է Հայաստան և վերապատրաստում բժիշկներին, այն դասավանդվում է նաև ԱԱՀ-ում: Պարզվում է, հոմեոպատիկ բուժման ենթարկվում է յուրաքանչյուր թերապևտիկ հիվանդություն: Դա իբր այն մարդկանց համար է, ովքեր խուսափում են քիմիական դեղորայքից: Հոմեոպատիայում 4 հազարից ավելի դեղ կա: Պարզվում է ավելի շատ, քան` քիմիական բժշկության մեջ, սակայն դրանց բաղադրության և նշանակությունների մասին Մարիամը հրաժարվեց խոսել:
ՙԴասական՚ հոմեոպատ Աննա Ավագյանի ՙցանցն՚ են ընկնում հիմնականում երկրաշարժից տուժած` Գյումրիի ու Սպիտակի քաղաքացիները: Նա քարոզում է, որ չի կարելի երեխային մանուկ հասակից պատվաստել, այլ պետք է տանել իր մոտ: Մարդկանց բուժելիս հաշվի է առնում հոգեկան վիճակը, ինչը հիվանդության պտուղն են համարում: Սկսել են մերսումներից ու տարածվել մինչև բուսաբուժություն: Ինչո±վ է տարբերվում հոմեոպատիան բուսաբուժությունից` ո’չ Մարիամը, ո’չ Աննան խելամիտ պատասխաններ չտվեցին: Դեղաբույսերից պատրաստված կամ ձկան աչքից ինչ որ լուծույթներ են /ամբողջ բաղադրությունը պարզել առայժմ չի հաջողվել - Ժ.Մ./, որոնք գերադասում են 21-րդ դարի գիտատեխնիկական առաջընթացի հասած գիտական բժշկությունից: Ա. Ավագյանին հարցրեցինք, թե ՙԴուք Առողջապահության նախարարությանը գոնե ինչ որ կերպ հաշվետո±ւ եք, ի±նչ չափանիշներով եք գործում՚, նա պատասխանեց, թե ՙՄենք դպրոց ենք հիմնել, մասնագետներ ենք պատրաստում և վերապատրաստում՚: Մասնագետներին ուղարկում են Շվեյցարիա` վերապատրաստման: Նա հոմեոպատիայի դեղերի բաղադրության բացահայտման գործում ավելացրեց օձի թույնը` հղում անելով բժշկության լոգոյին...

Ella Fitzgerald. Мисс «Золушка»

Элла Фитцджеральд считается одной из наиболее тонких, наиболее лирических джаз - голосов - как соло, так и в большом оркестре. Известна своими мягкими аранжировками песен Джорджа и Айры Гершвин (George, Ira Gershwin), Кола Портера (Cole Porter). Первым “хитом” Фитцджеральд были “A-Tisket”, “A-Tasket” (1938). Достигла выдающихся результатов в джазовом пении, в 50-60е годы. Записи ее концертов входят в число наиболее продаваемых записей исполнителей джаза. 

 
Элла Фицджералд родилась в Ньюпорте, штат Вирджиния, 25 апреля 1917 года. Будучи ребенком, она зарабатывала подсобным работником в игорном доме, а позже нанялась участником шоу в публичном доме. Оставшись сиротой в 15 лет, Элла была помещена в сиротский дом в Ривердейле (Colored Orphan Asylum), один из немногих приютов того времени, который принимал афро-американских детей. Оттуда ее перевели в школу для девочек в Нью-Йорке (New York State Training School for Girls). Позднее расследования показали, что там широко были распространены телесные наказания. Сбежав из этого исправительного заведения, Элла буквально жила на улицах Гарлема. Однажды, в ноябре 1934 года, она приняла участие в просмотре в театре Апполло, Намереваясь танцевать, но вместо этого стала петь. Заработав первый приз - $25, она ясно показала свой чистый и инстинктивный талант. Выступление в Harlem’s Apollo Theatre, где она имела успех, явилось важным событием в ее жизни - она была услышана Липтоном, который пел с оркестром Чика Веба в Savoy Ballroom. Веб взял ее в свой оркестр, выплатив гонорар из своих средств. Элла довольно быстро стала главной фигурой оркестра. В начале 30х годов она пела в гарлемских клубах, пока ее не обнаружил Чак Вебб, к оркестру которого она присоединилась после 1934 года. После смерти Чака она руководила бэндом до 1942 года, когда она стала самостоятельной вокалисткой.
Фицджералд начала свою сольную карьеру, делая записи многочисленных популярных песен, иногда вместе с другими артистами (в конце 40-х годов она пела с Норманом Гранцем). Строгий контроль Гранца помог становлению Фицджералд как одной из ведущих джазовых певиц Америки. Она была популярна также и среди не джазовой аудитории, а благодаря тщательному отбору репертуара стала лучшей исполнительницей песен из “Большой Американской Популярной Книги Песен” (Great American Popular Song Book). Элла работала над серией сборников песен ведущих авторов Америки, а также много ездила с концертами, состоя в Jazz At The Philharmonic Package.
Фицджералд имела широкий диапазон голоса, который сохранял легкую вибрацию в течение большей части ее карьеры, придавая свежесть и привлекательность исполнению песен в стиле скэт. В ее раннем творчестве чувствуется музыкальное влияние Конни Босуэлла, что говорит об отсутствии у певицы приверженности к блюзу (она его благоразумно избегала). Она была элегантно-виртуозной джазовой певицей, ее работа с аккомпаниатором Реем Брауном (она была его женой, их сын, Рей Браун-младший - знаменитый джазовый барабанщик), а также с Джо Пассом и Томми Фланаганом была всегда безупречно продумана. Фицджералд увязала воедино джаз и лучшую популярную музыку Америки. Величайшая из всех импровизаторов-вокалисток, она могла поспорить в изобретательности своих соло с Диззи Гиллеспи; а следующим же номером она представляла очередную песенку дня, подавая образ куда как более убедительно, чем голливудские или бродвейские исполнители, впервые представившие песню публике.
Элла Фицджералд и Билли Холидей, по-видимому, могут быть названы величайшими джазовыми вокалистками двадцатого века. Фицджералд, ушедшая из жизни в 1995 году, в совершенстве владела техникой вокала. Холидей, умершая в 1959 году, основывалась более на обнаженных эмоциях и подчеркнутой чувственности, в то время как Фитцжеральд была точна и технична. Своим чистым, сильным голосом она демонстрировала ясность и точность интонирования. Дюк Эллингтон писал про нее, что “ее мастерство вызывает в памяти слова маэстро Тосканини, который говорил о певцах, что или это хороший музыкант, или нет. Элла была вне этих категорий. “ Не могут не поражать ее импровизации, когда она поет скэтом”. Как пишет Мел Торн, “каждый, кто попробует спонтанно импровизировать, знает, что труднее всего оставаться в пределах заданных рамок гармонии темы. Можно бродить по разным ладам, ноты выходят у вас изо рта через миллисекунду после того, как вы подумали о них... А ее ноты спеты абсолютно точно, легко, и, что самое главное, свингуя.” Она одна из немногих, кто в течении полувека импровизировал на сцене. Пела ли она балладу, джазовый стандарт, такой, как Lady be Good, или собственную песенку A-Tisket A-Tasket, она любила переключиться на свои собственные мелодические разработки на бессмысленные слова типа “шуба-дуба-дуби”, проявляя при этом огромный вкус при выборе материала.
Авторы текстов были благодарны Фицджералд: ее четкая дикция гарантировала, что каждое слово будет наделено смыслом. Композиторы были благодарны Фицджералд: мелодия будет спета именно так, что все мельчайшие нюансы, собранные воедино с гениальной легкостью, заставят песню звучать. Джазовые музыканты любили ее импровизации. Будучи на записи, поддерживаемая биг-бэндом, струнным оркестром или просто гитаристом, она придавала процессу спонтанность. Она могла заработать овацию после того, как забыв текст песни, она тут же изобрела новую, гораздо более свингующую мелодию на первые пришедшие в голову слова.
Неоценим вклад певицы в развитие джазовой музыки, популяризации лучших песен, великолепное исполнение которых сохраняют за ней место самой прекрасной джазовой вокалистки, звезды мирового джаза.
Исполняла песни авторов: George Gershwin, Ira Gershwin, Cole Porter, Duke Ellington, Richard Rodgers, Irving Berlin, Lorenz Hart, Johnny Mercer, Harold Arlen, Chick Webb, Irving Mills, Mitchell Parish, Edgar Sampson, Jerome Kern, Dorothy Fields, Billy Strayhorn, Oscar Hammerstein II, Sammy Cahn, Jimmy McHugh.
Работала с музыкантами: Norman Granz, Ray Brown, Louis Armstrong, Oscar Peterson, Herb Ellis, Johnny Hodges, Duke Ellington, Louie Bellson, Benny Goodman, Teddy McRae, Paul Smith, Roy Eldridge, Harry Carney, Count Basie, Joe Mondragon, Clark Terry, Taft Jordan, John Trueheart, Jimmy Hamilton.

Miles Davis. Черный принц джаза

В течение многих лет Майлз Дэвис был моим кумиром и как музыкант и как человек. И сейчас еще поражает, насколько глубокое влияние он оказал на джазовую музыку и на джазменов. Сорок лет Майлз Дьюи Дэвис III, композитор и музыкант, оставался в центре всего африканского направления в американской музыке - сорок лет, начиная с 1944 года, когда он приехал в Нью-Йорк из Ист-Сент-Луиса, штат Иллинойс, чтобы разыскать там гениального саксофониста Чарли Паркера и поступить в самую престижную Джульярдскую консерваторию. 

 
Но Дэвис и его творчество оказали влияние не только на джазовую музыку. Среди современных европейских композиторов и композиторов других стран мира, и среди любителей классической музыки он известен почти также, как и в мире джаза. Он первым из джазменов получил датскую премию Зеннинга за выдающиеся творческие достижения в современной музыке. Приверженцы блюза и рока, рэггей, спиричуэлсов, неоклассики, неоромантизма и многих других жанров - все они знают музыку Майлза Дэвиса, и наиболее восприимчивые из них испытали на себе его непосредственное влияние.
Коллеги во многих областях творчества считают Дэвиса художником самого высочайшего класса. Среди моего поколения трудно найти представителей творческой профессии - писателей, художников, танцовщиков, - которые не знали бы этого трубача. Трудно найти таких, на чьем творчестве не отразилась бы его музыка. Скульпторы и художники работали под запись его этюда “Своего рода блюз”. Танцевальные номера создавались под и на основе таких пьес, как “Испанские наброски” и “Около полуночи”. Немало пишущих машинок трещало всю ночь под его мелодии “Гуляя” и “Дымя”, вызывающие эстетику одиночества из темноты.
По этим и многим другим причинам написать о нем, взять у него интервью, лично познакомиться с ним было для меня необычайно заманчиво. Я еще помню тот вечер в 1960 году, когда я, 25-летний, старавшийся стать джазовым критиком и не имевший никаких рекомендаций, отправился в Гринвич-Вилледж в Нью-Йорке, где в клубе “Вилледж-Вангуард” играл Майлз Дэвис.
Я не помню точно, с какой группой он тогда играл, но гениального Джона Колтрейна с ним уже не было. На саксофоне играл тогда Хэнк Мобли, с которым я познакомился когда-то в Ньюарке. Когда я прошел за кулисы в большую комнату, которая и до сих пор служит артистической уборной, музыканты сидели по углам, перекидываясь отрывочными фразами. Майлза Дэвиса я увидел в дальнем углу. Выслушав мою робкую просьбу, он отмахнулся и послал меня подальше, пробурчав, что ему неохота ни с кем разговаривать. Обиженный его отказом, я огрызнулся. С юношеской запальчивостью я заявил, что будь я знаменитым критиком, он, конечно, нашел бы время поговорить со мной.
И вот теперь, входя в роскошный, сияющий зеркалами бар отеля “Юнайтед Нэйшенс Плаза”, я вспоминал эту давнюю историю. Думал о предстоящем интервью и улыбался. Вспомнит ли он 1960 год?
Я вижу его - изысканного красавца, опирающегося на трость и все-таки идущего с удивительным изяществом, на ходу разговаривающего со знакомыми официантками, - и моя первая мысль, что Майлз Дэвис, которому в 1986 году отстукало шесть десятков лет, выглядит именно так, как должен выглядеть всемирно признанный гений. Его костюм тонко продуман и негромко подчеркивает его отличие от окружающих. Черная, с коричневым отливом кожа - чудо африканской эстетики. Сразу вспоминается его старое прозвище: “Черный Принц”, или “Принц Мрака”. Трость с золотым набалдашником делает его элегантным, она не напоминает о его хромоте, из-за чего она и куплена, а наоборот, отвлекает. На голове - потрясающе стильная рыбацкая кепка из черной соломки. Черная, в военном стиле, куртка, широкие черные брюки и черные туфли без задников, и все это дополняют чрезвычайно дорогого вида черные очки и трость.
Старые поклонники Дэвиса всегда любили его экстравагантную одежду: натянутую на уши кепку с обложки альбома “Понять”, зеленую рубашку с пуговицами и темные очки на обложке альбома “В ритмах Майлза”. Впрочем, увлекшись музыкой в стиле “фьюжн”, слияния стиля “кул” и “ритм-энд-блюз”, одежду он стал носить несуразную, и это даже интересно с точки зрения восприятия всей эстетики.
Красное придает внешности музыканта особый интерес, - сказал он мне позднее. - Зрители приходят от тебя в восторг, даже если ты играешь неважно. Лично я вообще не могу играть, если мне не нравится, как я одет.
Ричард Райт как-то сказал, что художник и интеллектуал всегда должны быть впереди своей эпохи, понимать не только себя, но и свое время, не упускать из виду ни того, ни другого. Именно таким я и увидел и услышал Майлза Дэвиса во время нашего разговора.
В тот вечер, когда джаз-клуб “Блю Нот” отмечал свой юбилей и день рождения Диззи Гиллеспи, этот прославленный трубач сказал мне, что Майлз Дэвис “как будто поклялся себе никогда не повторяться”. Сам Дэвис говорит, что потребность меняться давит на него, как “проклятие”. Но в этой потребности проявляется чуткость, с которой он следит за окружающим миром, а ведь этот мир всегда в движении.
Вот Дэвис садится, и нас представляют. Мы обмениваемся рукопожатиями. - Загадочный человек.. - говорит он. Я - загадочный человек? Вот уж никогда не знаешь, какими люди видят друг друга через пелену времени и расстояния. Какими они друг другу кажутся и что значат друг для друга.
Он вовсе не похож на высокомерного сноба, каким его много раз выставляли: наоборот, это тихий, вежливый интеллигент с отличным чувством юмора, мгновенно реагирующий на шутку. Я слушаю, как он перекидывается остротами с официантками, запивая печеную рыбу содовой.
Я сказал, что для интервью достаточно одного часа. Большинство людей не любит длинных разговоров, и я - один из них. К тому же мне казалось, что за эти годы я уже и так много узнал о Майлзе. Но, оказавшись с ним лицом к лицу, я вдруг почувствовал, что с моего языка готова сорваться лавина вопросов. Я понимал, что большую их часть я не смогу задать, чтобы не лезть в душу человека, который определил всю мою сознательную жизнь.
Как он докатился до недавних альбомов “Человек с трубой” и “Звездные Люди”? Мне они совсем не нравятся. Что повергло его с сияющих высот “Орнитологии”, “Венеры Милосской” и многих других шедевров к перегруженному, монотонному, металлическому звучанию поздних вещей?
По ходу разговора я начал понимать ответы на эти вопросы и не потому, что высказал ему свое недоумение: я уже знал, что его последние альбомы - “Вы арестованы” и “Подсадная утка” - явный возврат на высоты его мастерства и в техническом, и в эстетически-эмоциональном отношении. Особенно это относится к пьесе “Подсадная утка”, по которой и назван весь альбом 1985 года.
Разговор продолжался четыре часа. Я все больше понимал сущность творческого развития Майлза Дэвиса в последние годы. Проверяя это свое осознание, я мысленно возвращался к его музыке.
Помню слова Гиллеспи: - Что можно сказать о Майлзе? Он ведь все время меняется, меняется... никогда не знаешь, чего от него ожидать. К тому же в нем есть что-то такое... такое...
Волшебное? - пытается подсказать кто-то из молодых музыкантов.
Нет, не то, это не совсем то...
Мистическое - пробует музыкант.
Вот, почти то. Скорее, магическое, колдовское, могущественное... Какое-то мистическое обаяние, магическая уверенность и колдовская сила - они исходят от него. И к тому же он самый лучший джазмен современности. Плюс - и Гиллеспи закатывается хриплым смехом, - плюс у него, ко всему прочему, уйма, уйма, уйма денег!
Коротко и ясно. В стиле Диззи. Майлз Дэвис постоянно в движении, ему присуще мистическое обаяние, которое иногда может затмить его творческий гений, хотя оно, конечно, порождено именно этим музыкальным гением, а не только рождающимися вокруг него легендами. Кроме того, Дэвис, получающий за каждый концерт по тридцать-пятьдесят тысяч долларов, благодаря своему долголетию и титулу “самый лучший”, наверняка составил себе неплохой капитал.
Я всегда ощущал за его музыкой какое-то чувство одиночества и уязвимости, как будто некто из мрака, одинокий и элегантный, а иногда и надменный, как тень безмолвно и легко скользит над духовитым дерьмом нашего бытия. А что же он сам думает о своей музыке, от первых пластинок во времена сотрудничества с Чарли Паркером и до последних перемен в стиле и звуке?
Мы тогда играли как бешеные, - говорит Дэвис, - в таком темпе, что слушатели не успевали ничего понять, уловить, что же мы играем. А мы играли для себя, быстро, изо всех сил, как и жили. Тр-рам!!! Тр-ра-р-рам!! Блямммс! И все кончено! Экспресс пронесся мимо, и лиц в окнах вагонов не разглядеть. Лишь пыль и мусор, оседавшие на страницах газет. А мне казалось, что слушателям надо что-то более основательное, какая-нибудь точка отсчета.
Он вспоминает работу с Чарли Паркером на 52-й улице в 1945-49 годах, когда после начальных экспериментов на севере Манхэттена мятежный би-боп атаковал авангард свинга. И прежде всего би-боп восстал против формальных аранжировок свинга сороковых годов. Он делал ставку на небольшие группы, виртуозность и импровизацию, возрождение африканской полиритмии и доминирование блюза. Атаку возглавили такие столпы джаза, как Чарли Паркер, Диззи Гиллеспи, Телониус Монк, Бад Пауэлл и Кенни Кларк.
Майлз Дэвис был тогда юным интеллектуалом из хорошей семьи, уже изучившим последние музыкальные направления и в тоже время сохранившим эстетические понятия своей среды - консервативного, высокообразованного класса крупных землевладельцев. Днем он посещал занятия в Джульярдской консерватории, а вечера проводил с гениальным, но совершенно неподходящим для него Паркером. Жили они на деньги, которые раз в неделю присылал отец Дэвиса, зубной врач из Сент-Луиса.
Когда я туда ехал, я думал, что в Нью-Йорке живут одни авангардисты. Когда я приехал, я думал, что все здесь играют, как Диззи!
На вопрос, как он понял, что ему нужно заниматься музыкой, причем именно играть на трубе, я получил ответ, который подтвердил мои ощущения, и все же озадачил меня своей скорее абстрактной логикой:
- А мне импонировали трубачи, - сказал он. - Мне нравилось, как они выглядят, когда играют. Мне тоже хотелось так выглядеть. Так же держать трубу, стоять в такой же позе. Так же дуть.
Я вспомнил, как я сам подражал Дэвису, когда в далекие пятидесятые начинал играть на трубе, и важно расхаживал повсюду с инструментом в кожаном футляре.
- Для меня очень важно, как держать трубу, - объясняет Дэвис, с шестнадцати лет выступавший с профессионалами. - Когда мы с ребятами ездили в Сент-Луис смотреть на настоящих музыкантов, я узнавал настоящего мастера по тому, как он держит трубу. Кто не умеет держать трубу как следует, тот не умеет и играть. -
На фотографиях периода би-бопа Дэвис одет в широкие мешковатые нью-йоркские костюмы, его курчавые волосы выпрямлены, а рядом с ним Чарли Паркер - “Птица” еще та. Музыкальные срывы и “петухи” Дэвиса того времени вошли в историю - и это рядом с пугающе четкой работой Паркера, мастера, взмывающего в музыкальную стратосферу и уходящего даже за ее пределы.
А Дэвис был полной противоположностью: молодой, беспокойный, лиричный, всегда звучащий в характерной для него вопросительной интонации.
Немного времени спустя Дэвис объединился с Гилом Эвансом и Джерри Маллиганом и с другими молодыми белыми музыкантами, привлеченными аранжировками Эванса для оркестра Клода Торнхилла. Спокойные, богатые гармонии Эванса и даже его новаторское использование духовых и язычковых инструментов в стиле Эллингтона оказали сильное влияние на Дэвиса. В нескольких весьма успешных вещах Дэвиса (и в коммерческом и в художественном отношении), включая “Испанские наброски” и “Порги и Бесс”, широко используются принципы аранжировки, заимствованные у Эванса. Еще позднее появился альбом “Рождение Кула” из шести пластинок - первый значительный продукт сотрудничества Дэвиса и Эванса, симфонический подход в приложении к небольшой музыкальной группе. И все же для меня лично высочайшим достижением искусства и неповторимым доказательством мастерства Дэвиса остаются “Венера Милосская”, “Подвинься”, “Крестник”, “Будо” и “Проклятая мечта”.
Я спросил, почему произошел этот переход от яростного би-бопа к более спокойному “кулу”, породившему новые, дальнейшие явления в музыке, обществе и бизнесе. Дэвис ответил, что музыка Торнхилла привлекла его потому, что ему нужен был более мелодический старт, другой гармонический фон как фундамент, на котором его собственный простой голос зазвучал бы элегантно и отчужденно, создавая образ личности, которой легко даются и понимание и самовыражение.
Есть вещи, которые кажутся подавленными в музыке Дэвиса, судя по его слегка вибрирующему звуку в среднем регистре, но зато они резко вырываются на свободу в его драматических, грубых, земных ритмах. Эта подавляемая напряжённость проявляется в кратких вставках его трубы, когда, проиграв или, точнее, швырнув, выстрелив, протянув, пропев, прошептав одну-две ноты, он выражает свет, разум, нежность, почтение, восторг. Его соло продолжает ритм, но в то же время разбивает его, как может делиться само время, исчезающее и абстрактное, непредсказуемое, как наши сердца.
После разговора с Дэвисом я вновь просмотрел видеозапись “Подсадной утки” и интервью, снятого компанией “Коламбиа”, с которой Дэвис работает с середины пятидесятых годов. Обе ленты дают представление о его старых привязанностях и новых увлечениях. На видеоленте Дэвис играет с нарочитой преувеличенностью в движениях, облизывает губы. Он как бы медленно поворачивается, оставаясь на месте, и от его трубы расходятся созданные компьютером узоры, очень похожие на его собственные музыкальные рисунки. В интервью Дэвис с обычной для него ясностью и сдержанным юмором говорил о том, что в последние годы он всё больше нанимает белых джазменов, хотя в прошлом это вызывало недовольство негритянских музыкантов и поклонников “черного” джаза. Он объяснил мне, что хочет играть музыку сегодняшнего дня. За его долгую карьеру ему много раз приходилось говорить и белым и черным музыкантам: “Играй не то, что ты умеешь, а то, что слышишь”.
- Белые музыканты обычно слишком вышколены, а черные иногда недостаточно подготовлены, - объясняет он. - У черного свой индивидуальный звук, но если хочешь, чтобы общее звучание было правильным, введи белого, и вещь будет звучать правильно, а в музыке будет и чувство и фактура, она будет звучать и так, и этак, и быстро, и медленно, и игриво, и волнисто, и текуче - у тебя самого будет больше возможностей. Белые тоже умеют играть с душой. Но после классического обучения надо учиться играть для более широкой аудитории. Учиться играть, не выпячивая свою технику. Я им говорю: “Будете все время упражняться, будете плохо играть”.
Дэвис рассказывает о том, как он “прислушивается к своим чувствам”, когда играет, и как он любит играть. - Я каждый день играю блюзы... Моя душа полна ритмов. Я люблю ритмические перебои, яркие ритмы, яркие мелодии, аккорды синтезаторов. Я играю на “Ямахе DX7”. 0н совершенно меняет отношение к творчеству, на нем словно всегда делаешь мазки и наброски. - Я видел фильм, где Майлз Дэвис был снят за мольбертом.
 

Դարձ` ի շրջանս յուր կամ` Անառակ որդու վերադարձը

Ճառագայթաբանության և այրվածքների գիտական կենտրոն-հիվանդանոցը մինչև վերջերս միավորված էր Վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի կենտրոնի հետ ու միավորման տնօրենն էլ Վաչագան Այվազյանն էր: ՀՀ առողջապահության արդեն էքս-նախարար Նորայր Դավիդյանը մինչ ՀՅ Դաշնակցության բաժինքով պաշտոնավարելն` Այրվածքների հիվանդանոցում բաժնի վարիչ էր աշխատում: Տեղեկացանք, որ ԱՆ նախարարի պաշտոնը թողնելուց հետո Այրվածքներինն առանձնացվել է Վնասվածքաբանությունից ու Նորայր Դավիդյանն արդեն հարազատ հիվանդանոց է վերադարձել տնօրենի կարգավիճակով, իսկ նախկին տնօրեն Նիկոլայ Հովհաննիսյանը դարձել է նրա տեղակալը:

`` 
Նախապես պայմանավորվածության համաձայն այցելեցինք Ճառագայթաբանության և այրվածքների գիտական կենտրոն-հիվանդանոց: Պարոն Դավիդյանը, ճիշտ է, շտապում էր ԱՆ նախարարություն` հիմնարկի բյուջեն քննարկելու համար, սակայն փոքր-ինչ ժամանակ գտավ նաև մեր հարցերին պատասխանելու համար: Միայն թե մեզ համար այնքան էլ հստակ չէր` այնժամ, երբ ՀՀ առողջապահության նախարար Հարություն Քուշկյանն այդ օրը, այդ ժամին ՀՀ կառավարության նիստի էր, հետո` ԲՀԿ համագումարին, Ն. Դավիդյանն ո±ւմ հետ պիտի քննարկեր բյուջեն և հետո` ինչո±ւ նախարարություն և ոչ թե առողջապահական գործակալություն: Լավ, անցնենք հարցերին:

- Նախարարի պաշտոնը թողնելուց հետո, երբ վերադարձաք հարազատ հիմնարկ, ինչպե±ս ընդունեց կոլեկտիվը:

- Երկար տարիներ եմ այստեղ աշխատել` իրենց անունից չեմ կարող խոսել, բայց ինձ թվում է նորմալ են ընդունել: Բոլորին ճանաչում եմ, աշխատել ենք:

- Երբ ԱՆ նախարար էիք հարազատ կոլեկտիվի հետ կապը պահո±ւմ էիք:

- Կապը կար, սակայն շատ եմ ցավում, որ լիարժեք չեմ օգնել: Գտել եմ, թե դա ուրիշ ձևով կընդունվի: Իսկ կապը կար, որովհետև հիմնարկն ուղիղ նախարարության ենթակայությամբ է, քանզի գիտական կենտրոն է, համագործակցում է ՀԱԿ-ի հետ:

- Հիմա կողքից դիտելով ինչպե±ս եք վերաբերվում առողջապահության համակարգում տեղի ունեցող ռեֆորմներին` մասնավորապես անհատական բժշկի ընտրության գործընթացին:

- Դա նոր չէ, մինչև իմ նախարար լինելն էլ է եղել: Ընտանեկան բժիշկների ինստիտուտը շատ ճիշտ է: Եթե աշխարհում ընդունված համակարգ է, ինչպե±ս կարող է մեզ մոտ չընդունվել: Պիտի որ օգնի հիվանդությունների կանխարգելմանը: Ես դրական եմ վերաբերվում:

- Հիմա ի±նչ նոր ռեֆորմների անհրաժեշտություն կա համակարգում:

- Սխալ կլինի կողքից նայելով ասելը: Ընթացքը համարում եմ դրական: Աշխատանքները, որ տարվել են ոչ միայն իմ ժամանակ, այլ` ինձնից առաջ էլ, դրական են: Ինձնից առաջ եղած նախարարների աշխատանքն առավել քան դժվար է եղել: Առողջապահության ոլորտը չի կարելի նայել որպես առանձին օղակ: Այն սերտ կապված է երկրի տնտեսության հետ:

- Հիմա ՃԱԳ կենտրոն-հիվանդանոցն ի±նչ խնդիրներ ունի:

- Դրանք շատ են: Այստեղ բուժվում են բացառապես պետպատվերի շրջանակներում: Պատկերացնո±ւմ եք` այրվածքներ, ցրտահարվածներ: Չեռնոբիլից 3 հազար հիվանդները, ովքեր մեր ուշադրության տակ են` ընտանիքի անդամների հետ միասին: Մեր ծառայությունները միակն են Հայաստանում:

- Ինչպիսի±ն են անցած տարվա տվյալները:

- Մեր մոտ աճ կա` և’ այրվածքների, և’ ցրտահարվածների, և’ բյուջետային գծով: Մահացությունը զգալի իջել է, որովհետև բուժումը համապատասխանում է միջազգային ստանդարտներին: Իհարկե, ամեն ինչ չենք կարող անել, բայց մոտիկ ենք կանգնած զարգացած երկրներին: Մահացությունն էլ համապատասխանում է միջազգային չափանիշներին:

- Իսկ նյութատեխնիկական բազայի առումո±վ:

- Շատ պակաս ունենք: Սարքավորումները շատ թանկ են: Ինչքանով հնարավոր է փորձում ենք հագեցնել կենտրոնը:

- Երբ նախարար էիք` չփորձեցի±ք ինչ որ բանով օգնել:

- Դե, գիտեք, նախարարությանը տրամադրվում է որոշակի գումար, սակայն պետք է հասկանալ, թե ինչ վիճակում էր գտնվում հանրապետությունը: Ինձ համար կարևոր էր ոչ թե հարազատ հիմնարկը` գուցե ուրիշների համար այդպես չլիներ, այլ հատկապես սահմանամերձ գյուղերի կլինիկաների վիճակը: Անգամ բժշկական պարագաներ չունեին:

- Կարծում եք, որ Քուշկյանն, ով ԱՆ նախարար է, հարազատ ՙԷրեբունի՚ հիվանդանոցի համար ոչինչ չի անո±ւմ:

- Ես չգիտեմ անում է, թե` չի անում: Ես իրեն լավ եմ ճանաչում և կարծում եմ, որ նա մտածում է առողջապահության բարելավման մասին, ոչ թե իր հիվանդանոցի:

- Մտահոգ քայլերից մեկն էլ ծննդկաններին սերտիֆիկատների տրամադրումն է: Որքանո±վ ճիշտ քաղաքականություն է:

- Իհարկե, դա ճիշտ է: Ծննդօգնությունն էլի անվճար էր, բայց սերտիֆիկատները նաև ստիմուլ են մարդկանց` ընտանիքը մեծացնելու համար:

- Ձեր ժամանակ ինչո±ւ չէիք անում:

- Ամեն ինչ կապված է գումարի չափից: Մեր ժամանակ էլ էր ծննդօգնությունն անվճար և ամեն տարի այդ ոլորտի գումարներն աճում էր:

- Եթե նորից ՀՀ առողջապահության նախարարության պորտֆելը տան ՀՅ Դաշնակցությանն ու Ձեզ առաջարկեն կրկին լինել նախարար` կհամաձայնե±ք:

- Ոչ: Առողջապահության նախարարությունում աշխատելը շատ դժվար բան է, ես առաջ չէի պատկերացնում: Ոչ թե չէի ուզենա, այլ իմ բնավորությունից ելնելով` երկրորդ անգամ ՙփոցխի վրա չէի կանգնի՚:

Հարցազրույցն ավարտեցինք, միջանցքներում մոլորվեցինք ու ակամայից զրուցեցինք սպիտակ խալաթ հագած բուժանձնակազմի հետ: Սանիտարներից մեկն, ով երկար տարիներ աշխատել է Նորայր Ռաֆայելովիչի հետ, շատ գոհ էր նրանից և ուրախ, որ վերադարձել է: Մոտեցող սպիտակ խալաթավոր մյուս տիկինը տեսնելով ձայնագրիչս հարցրեց ընկերուհուն. ՙէս հեռուստաաստղ ես ուզում դառնա±ս՚: Հետո պատասխանեց մեր հարցին, թե սպասո±ւմ էիք Նորայր Դավիդյանի վերադարձին. ՙԲա մարդը սաղ կյանքը ստեղ ա աշխատել, ուրիշ ո±ւր գնար: Հա, կարար իրա սեփական հիվանդանոցը բացեր, բան չունեմ ասելու, բայց կարեցավ` չբացե±ց՚: Արդեն մուտքի մոտ ներս մտնող բուժքույրերին հարցրեցինք, գրեթե բոլորը հրաժարվեցին պատասխանել` ձեռքները բացասական թափ տվեցին ու հեռացան: Նրանցից մեկն, ով ներկայացավ Մայա անունով, ասաց. ՙէն թևավոր խոսք կա, է~, անառակ որդու վերադարձը: Նույնը չի±՚: Չսպասեց մեր պատասխանին. ՙԵսի±մ...՚:

՚Վիրաբուժության կենտրոնների շատ լինելը պետք է համակարգվիՙ

ՙՄՑԽ՚ Վիրաբուժության կենտրոնը, որ գտնվում է մայրաքաղաքի 8-րդ` Քանաքեռ-Զեյթուն բուժմիավորման տարածքում, տնօրինում է բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԱՆ Առողջապահության ազգային ինստիտուտի Ընդհանուր և կրծքային վիրաբուժության ամբիոնի վարիչ Զարեհ Տեր-Ավետիքյանը: Բժշկական կենտրոնը հանդիսանում է ուսումնական հիմնական բազա: Ամբիոնի համար ուսումնական բազա է գործում նաև ՙԳրիգոր Լուսավորիչ՚ բժշկական կենտրոնում: Կլինիկական օրդինատորները մասնագիտանում են վիրաբուժության բնագավառում` մասնավորապես` ընդհանուր և կրծքային վիրաբուժության ոլորտում, 3 տարով:

 
- Բժշկության, մասնավորապես վիրաբուժության ոլորտում առողջ սերնդափոխություն կա±:

- Իհարկե: Խնդիր է միայն, որ ավարտելուց հետո` որպես սպա, նրանք 2 տարի ծառայում են ազգային բանակում: Դրանից հետո աշխատում են բժշկական հիմնարկներում, նրանցից երեքը` մեզ մոտ: Միշտ էլ լավը կա և լավը միշտ էլ իր արժանի տեղը գտնում է: Սերնդափոխությունը միշտ էլ կատարվում է բնականոն և ոչ արհեստական ձևով: Կլինիկական օրդինատորները մասնագիտանում են, սակայն բոլորի համար, ցավոք, համապատասխան աշխատանքային տեղեր չկան: Ամբիոնը հանդիսանում է նաև վերապատրաստման կենտրոն` հանրապետության բոլոր վիրաբույժների համար:

- Իսկ քաղաքացիներն ինչպե±ս են գտնում վիրաբուժության այս կենտրոնը, որն ըստ էության, տեղակայված է` ՙՔանաքեռ-Զեյթուն՚ միավորման տարածքում:

- Մեզ մոտ հիմնականում տեղափոխվում են այլ հիվանդանոցներում հետվիրահատական խնդիրներ ու դժվարություններ ունեցող քաղաքացիները: Հիվանդը հիվանդ է բերում: Մարդիկ մեկը մյուսից տեղեկանում են այն մասին, որ այստեղ կատարվում են որակյալ և ծավալուն գործեր և հետաքրքրվելով գտնում են մեզ: Գալիս են հիվանդին տեսակցության, տեսնում են պայմանները, վիրահատության արդյունքներն, ըստ այդմ, նախընտրում են մեզ: Մասնագետի ով լինելը շատ կարևոր է: Նաև այդպես են հիվանդները վստահում ու դիմում մեզ: Մենք դիսկոմֆորտ չենք զգում, որ ՙՔանաքեռ-Զեյթուն՚-ի տարածքում ենք, մենք որտեղ էլ լինենք կաշխատենք:

- Այդ պայմաններում հիվանդանոցային մասը որքանո±վ է ծանրաբեռնված:

- Կենտրոնում ծավալված մահճակալները ծանրաբեռնված են 60-70 տոկոսով, ինչը վատ ցուցանիշ չէ: Երևի ոչ մի տեղ 100 տոկոսանոց ծանրաբեռնվածություն չկա: Մեզ մոտ հիմնականում կատարում ենք պլանային վիրահատություններ:

- Ինչպիսի±ն են Ձեր նյութատեխնիկական բազայի հնարավորությունները:

- Նորմալ, բավարարում է: Իհարկե ցանկալի կլիներ, որ ընդլայնվեր և ավելի ժամանակակից սարքավորումեր ունենայինք: Շնորհակալ կլինեինք, եթե այս ոլորտով հետաքրքրված բարեգործները ներդրումներ անեին նաև մեր կենտրոնում:

- Պարոն Տեր-Ավետիքյան, առաջնային ամբուլատոր համակարգում անհատական բժշկի ընտրության գործընթացը որքանո±վ է օգնում պոլիկլինիկա - կլինիկա կապի ամրապնդմանը, մատչելիությանը, որպեսզի մարդիկ բժշկին չդիմեն ՙդանակը ոսկորին հասնելու՚ դեպքում միայն:

- Դա առողջապահության քաղաքականությունն է: Մանրամասների մեջ չեմ խորացել: Վիրաբուժության հարցում վերապատրաստման խնդիրը որոշ չափով լուծում ենք նաև մենք: Ամեն դեպքում` միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ ընտանեկան բժշկի ինստիտուտը լավ տարբերակ է: Թեև` խորհրդային պոլիկլինիկաներն էլ շատ լավն էին: Այդ բազայի վրա ստեղծելով ընտանեկան բժշկության ինստիտուտը, համակարգի հետ շփումն ավելի հեշտ ու արդյունավետ է դարձել:

- Արդեն քանի տարի է այդ գործընթացն ընթանում է: Արդյունքները տեսե±լ եք:

- Մենք պոլիկլինիկայի հետ անմիջապես կապ չունենք, ուստի` չեմ կարող խոսել մանրամասների մասին: Կան միավորումներ, որոնց մեջ ընդգրկված են նաև պոլիկլինիկաներ: Մենք այդ օղակը չունենք: Մերը նեղ մասնագիտական հիվանդանոց է, մենք զբաղվում ենք միայն ստացիոնար բժշկությամբ, մեծ վիրահատություններ ենք անում: Հանրապետության տարբեր պոլիկլինիկաների անհատ բժիշկների կողմից հիվանդներ ուղարկվում են մեզ մոտ, բայց դա դիտարկել որպես կանոնակարգված գործունեություն, դժվարանում եմ:

- Առողջապահության համակարգի ռեֆորմներից է նաև ծննդկանների սերտիֆիկացումը: Կուզենայի±ք, որ սերտիֆիկացված վճարման կարգը գործեր նաև վիրաբուժության ոլորտում:

- Ես սերտիֆիկացումը վիրաբուժության մեջ չեմ պատկերացնում, բայց շատ կուզենայի, որ ապահովագրական բժշկությունը մտներ համակարգ և, ըստ այդմ, կատարվեր վճարումը: Իսկ սերտիֆիկատներով` չեմ պատկերացնում, թե որքանո±վ հնարավոր կլինի այն կիրառել նաև վիրաբուժական պրակտիկայում: Ծննդօգնությունը ստանդարտ բժշկություն է` ընդհանուր առմամբ, իսկ վիրաբուժությունը` ոչ մի տեսակի ստանդարտի մեջ չի տեղավորվում:

- Այդ դեպքում` հիմա պետպատվերով տրվող գումարները բավարա±ր են:

- Ոչ միշտ: Կան մեծ վիրահատություններ, որոնք առավել թանկ արժեն, քան` պետպատվերը: Ծանր հիվանդին չի բավարարում, թեթևներին` որոշ չափով բավարարում է: Բացի այդ` հիմա հիվանդն ուզում է, որ հիվանդասենյակը, պայմանները հաճելի լինեն իրեն, օգտվի լայն հնարավորություններից: Պետպատվերի գումարներով այդ ամենն ապահովելը հնարավոր չէ: Հուսանք, որ աստիճանաբար պետպատվերով տրվող գումարները կավելանան:

- Վիրաբուժության մեջ կա± որակի երաշխիք հասկացողությունը, սահմանված ստանդարտներ բժշկության համար:

- Ժամանակ առ ժամանակ մշակվում է, ընթացքում է: Կարծես պատրաստ էր, բայց չընդունվեց համապատասխան մարմինների կողմից: Դա կարևոր գործընթաց է, արվում է և Առողջապահության ազգային ինստիտուտը դրանում մեծ լումա ունի:

- Առողջապահության համակարգում և գուցե վիրաբուժության մեջ մասնավորապես ի±նչ նոր ռեֆորմների անհրաժեշտություն կա, ըստ Ձեզ:

- Պետք է կորդինացնել վիրաբուժական ծառայության քանակն ու տարածքային տեղաբաշխումը: Այլապես` հիմա ով որտեղ կարողանում և ցանկանում է վիրաբուժության կենտրոն է բացում, ինչն, իմ կարծիքով, շատ սխալ է: Շատ հաճախ ոչ պրոֆեսիոնալ մարդիկ են դրանք ղեկավարում: Արդյունքում` ստացվում է հիվանդների ավելորդ բաժանում, և ոչ թե կենտրոնացում այն կենտրոններում, որտեղ կա մասնագիտացված բազա և անհամեմատ բարձր, որակյալ բուժսպասարկում: Ստացվում է այնպես, որ համայնքի մի փոքր տարածքում, օրինակ` մեր շրջապատում մի շարք նման կլինիկաներ կամ հիվանդանոցներում բաժանմունքներ կան: Դրա իմաստը ո±րն է: Այդ ամենը համակարգել է պետք: Չի կարելի միևնույն գծի վրա դնել շրջանային հիվանդանոցի բժշկի բացած կլինիկան ու պրոֆեսորի, ամբիոնի համապատասխան կլինիկան: Անգամ ծննդատներում վիրաբուժական բաժանմունքներ են բացվել, այդպես չի կարելի:

Սկզբում մանկատուն, հետո ծերանոց

18 տարի մանկատանն է անցկացրել, հիմա ծերանոցում է` Նորքի: Վարազդատ Մելքոնյանը: 7 երեխա ունի` 2 աղջիկ, 5 տղա: Տղաները Կրասնոդարում են ապրում, աշխատում, հավանաբար կուշտ ու ճոխ սեղանների շուրջ պատվով խմում ծնողների կենացն ու բաժակները փառահեղ իրար զարկում, դուստրերը` Երևանում, Նորագավիթում իրենց մանուկների հետ կուշտ ու բախտավոր: 

 
Մանկությունը մանկատանն` առանց ծնողների անցկացրած Վարազդատն ի±նչ իմանար, որ ծերությունն էլ անհարազատ ծերանոցում է անցկացնելու: Երիտասարդության տարիներին ճիշտ է ցեխավիկ չի եղել, ղեկավար չի եղել, չի գռփել-չռփել, եղել է համեստ, ընդամենը բեռնակիր, սակայն այսօր կոպեկ-կոպեկ փող է հավաքում, որ բջջային հեռախոս գնի, թոռը Կրասնոդարից եկել ծառայում է ազգային բանակում` հետը խոսի, հարազատի ձայն լսի:
ՙՏարբեր մանկատներում եմ մեծացել, դրանից հետո` 1955 թվին ուղարկել են բանակ` Սևաստոպոլ, չեմ ծառայել, ոտքերս երակների լայնացում ունի, ասեցին ՙբա Հայաստանում ի±նչ էին մտածում, չէին տեսնո±ւմ, էս քեզ ո±ւմ փոխարեն են ուղարկել բանակ՚. էս ա իմ կենսագրությունը: Նրանից հետո Մալաթիայում եմ ապրել, տարբեր գործեր եմ արել, ամուսնացել եմ, բա ո±նց, երեխաներ եմ ունեցել, վերջում` Լեդի` Հակոբ Հակոբյանի մոտ էի աշխատում, լավ էր, բայց ծերացա, մի երկու ամիս աղջիկներիս մոտ ապրեցի, բայց դե իրանց մոտ էլ նեղվածք էր, հետո` փեսայի հետ մի տեղում ո±նց ապրես, մի քանի ամիս էլ դրսերում ապրեցի, մինչև ցուրտը վրա տվեց, էլ չէի կարա, մի օր էլ վեր կացա էկա էս ծերանոց, ասի` էլ գնալու տեղ չունեմ, հարցրին` բա Հակոբն ինչի± քեզ 4-րդ` Հաղթանակ գյուղի ծերանոցում չի տեղավորել, ասեցի` ես չեմ ուզել, էն սարի գլխին հողը փորել բոստան-բան էի դրել, քոլիկ էի սարքել, իմ համար ապրում էի, ոչ մեկի չէի խանգարում, հետո էլ` ասում են էդ գյուղի ծերանոցում ալկաշ բիձեքը շատ են, ես էլ, դե, խմելու հետ սեր չունեմ, խելոք մարդ եմ, չէի կարա, շուտ-շուտ էի գալիս շրջանային, գիտեի, որ էստեղ մոտիկ ա, հիմի էկել եմ ստեղ, չեմ դժգոհում: Լավ ա` սնունդը լավ ա, տեղս լավ ա, ամեն կիրակի մատաղ ենք ուտում, մի հատ ջիփ ա գալի, կառոպկեքով ապրանք են իջացնում, աշխատողները, դե գիտես, մի օրի չենք, մի հալի ենք, դես-դեն են տանում, վատ չի, մեզ էլ ա բաժին հասնում: Ոտս, ձեռս տեղն ա, գլուխս աշխատում ա, կարամ ճանապարհն անցնեմ, դրա համար թողում են տարածքից դուրս գամ, հիմա էլ խանութ եմ գնում, սիրտս քաղցր բան ա ուզում, տեսնեմ ի±նչ կա, առնեմ ուտեմ: Հա, թոռս Կրասնոդարից էկավ, որ բանակ գնա, էկավ ինձ տեսավ, հուզվեց, ասեց` վա~խ, պապի ջան, ասի բան չկա տղես` գնա ծառայի, տղամարդ դառի, ասեց մի հատ սոտովի առ, գոնե զանգենք խոսանք: Գնաց` Ղարաբաղում ա ծառայում: Հեսա արդեն մի տարի կլինի: Ես էլ դե, թոշակից ա, բանից ա փող եմ հավաքել, տենամ որտեղից կարամ մի հատ սոտովի առնեմ թոռիս հետ խոսամ: Աղջիկներիս հետ, չէ, է~, բաժան ենք, չեն գալի, իրանք գիտեն: Դե հետո, կյանքը դժվար ա, մի կերպ յոլա են գնում, ՙՆորագավիթում են ապրում՚,- արդարացնում է Վարազդատը:
Ծերանոց հյուրեր գալիս են, ամեն տոն օրերին առաջին տիկնայք: ՙԲելա Քոչարյանի հետ գիտե±ս ինչքան եմ պարե~լ: Դե մանկատանը ամեն ինչ սովորացնում են` արտասանել, երգել, պարել: Ղեկավարությունից ասում են Վարազդա±տ, դե քեզ տեսնենք, ես էլ շնորհքս ցույց եմ տալիս, ասում են, բա ըսենց լավ շարժումներ ես անում, ինչի± կյանքդ չի դասավորվել, ասում եմ` է~, անցնում-գնում են: Ամեն մարդ իր դարդին: Ի±նչ ասեմ` Մելքոնյան, հա Մելքոնյան ա ազգանունս: Ով կհիշի` մեռնեմ իրան՚:
Վարազդատ պապին ոչ մի վատ բան չի ասում` ո’չ որդիներին, ո’չ դստրերին, ո’չ թոռանը, որ Ռուսաստանից եկել ծերանոցում ապրող պապին է ասում. ՙմի հատ սոտովի առ, խոսանք՚: Նա էլ հավանաբար ծառայությունը կվերջացնի, ծնողներին շատ կարոտած կլինի, դեռ ջահել է, ծնողներին բրախելու ժամանակը չէ, թե սիրտը քաշեց, կգա մի անգամ էլ պապին կտեսնի, երևի վերջին անգամ հրաժեշտ կտա, էլի սոտովի առնելու կոչ կանի ու կգնա, գուցե` անվերադարձ: Նորագավիթում ապրող աղջիկները ծնունդ, կնունք կանեն, կուրախանան, գուցե իրենք էլ ծերության հասակում ապրելու տեղ ու հնարավորություն չեն ունենա, կգնան այդ ծերանոցը, որի մասին լսել են կամ որի կողքով գուցե մեկ անգամ անցել են: Գուցե կգան այն սենյակը, որտեղ ժամանակին ապրել է ծեր հայրն ու նույն ճակատագրին կարժանանան: Որպեսզի ՙԿիկոսի մահը՚ չստացվի, եզրահանգենք, որ սա հավանաբար այն դեպքերից է, երբ ինչպես ասում են. ՙպտուղը ծառից հեռու չի ընկնում՚, կամ ՙինչ ցանես` այն էլ կհնձես՚, կամ` ՙդիմացինիդ հետ վարվիր այնպես, ինչպես որ կցանկանայիր, նա վարվեր քեզ հետ՚: Մի խոսքով. ՙՍիրիր մերձավորիդ՚:
Վարազդատ պապը հաջողություն մաղթեց, բադինկաների ցեպերը բաց մի կերպ քայլելով ձգվեց մոտիկ խանութը: Սիրտը քաղցր բան էր ուզում, ինքը թարմ զրուցակցի կարոտ, ճակատագրով դատապարտված: